О Белорусской ассоциации журналистов

УВАЖАЯ свою профессию и осознавая ее большую общественную значимость;

РУКОВОДСТВУЯСЬ намерением укреплять доверие общества к средствам массовой информации как одного из наиболее важных демократических институтов;

ПРИЗНАВАЯ Декларацию Международной федерации журналистов о принципах поведения журналистов как стандарт профессионального поведения журналиста в процессе получения, хранения, распространения и комментирования информации;

ПОНИМАЯ, что профессия накладывает на журналистов особую ответственность,

члены общественного объединения "Белорусская ассоциация журналистов" декларируют, что они будут придерживаться следующих принципов профессиональной этики:

УВАЖАТЬ право общества знать правду, помня при этом, что никто не может иметь  монополии на истину.

ЗАЩИЩАТЬ право на получение и распространение информации, свободу выражения.

СТРЕМИТЬСЯ к максимальной достоверности информации, глубине и правдивости аргументов во время выражения своих взглядов, позиций и мнений.

ПРИЗНАВАТЬ открыто и честно собственные ошибки.

СЧИТАЕТ недопустимым плагиат, сознательное искажение фактов, заведомо недостоверные комментарии, необоснованные обвинения, получение незаконного вознаграждения за распространение или отказ от распространения информации.

УВАЖАТЬ другие взгляды и мнения, способствовать широкой общественной дискуссии в средствах массовой информации.

НЕ допускать дискриминации по расовой принадлежности, национальности, вероисповеданию, половой принадлежности, сексуальной ориентации, политическим и иным взглядам и т.д.

УВАЖАТЬ права и законные интересы третьих лиц в процессе поиска, сохранения и распространения информации.

ЗАЩИЩАТЬ конфиденциальность источников информации.

НЕ угождать тем, кто у власти, помнить, что контроль за деятельностью властей является одной из важнейших функций средств массовой информации.

ВЫРАЖАТЬ солидарность с коллегами, которые преследуются за профессиональную журналистскую деятельность.

ПРИДЕРЖИВАТЬСЯ юрисдикции журналистского сообщества и конфликты с коллегами стараться решать без вмешательства со стороны властей.

Асноўная задача журналіста - забяспечыць права грамадства на дакладную і важную інфармацыю, якая дазваляе сфарміраваць адэкватнае ўяўленне пра сацыяльныя працэсы, іх сутнасць і значэнне, пра стан справаў у сучасным свеце.

Журналіст нясе адказнасць перад грамадствам у цэлым, перад законам і перад прафесійным згуртаваннем. Сацыяльная адказнасць журналіста патрабуе ад яго дзейнічаць у адпаведнасці з асабістымі ўяўленнямі пра этыку.

Этыка прафесіі зводзіцца не да прымянення аднойчы і назаўжды ўстаноўленых правілаў, а да пастаяннай адказнасці журналіста за ўсё, што ён робіць у межах сваіх прафесійных абавязкаў.

Гэты кодэкс абвяшчаецца высокім стандартам этычных і прафесійных паводзінаў для асобаў, якія ўдзельнічаюць у пошуку, атрыманні, захоўванні, распаўсюдзе і каментаванні інфармацыі ў СМІ. Нормы кодэкса не з'яўляюцца абавязковымі патрабаваннямі, а сфармуляваны ў якасці маральных арыенціраў, эталона, па якім супрацоўнікі СМІ могуць звяраць сваю прафесійную працу. Ніякія нормы Кодэкса журналісцкай этыкі не могуць быць падставай для прыцягнення супрацоўнікаў СМІ да крымінальнай, адміністрацыйнай, грамадзянска-прававой, дысцыплінарнай ці іншай адказнасці, за выключэннем адказнасці ў межах сістэмы самарэгулявання СМІ.

Свабода друку

Свабода СМІ з'яўляецца адной з асноўных гарантыяў свабоды слова, без якой немагчыма забеспячэнне іншых грамадзянскіх правоў і свабодаў. Свабода СМІ ўключае ў сябе магчымасць свабодна абмяркоўваць і крытыкаваць дзеянні як уладаў, так і грамадскіх і прыватных структураў. Журналісты садзейнічаюць рэалізацыі права выказваць непапулярныя меркаванні ці пагаджацца з поглядамі большасці.

Журналіст абавязаны абараняць свабоду слова, захоўваць незалежнасць сваіх палітычных поглядаў і перакананняў. Ён павінен супрацьстаяць любым спробам скажэння інфармацыі ці ўвядзення цэнзуры.

Як і любы грамадзянін, журналіст мае права на палітычныя ды іншыя перакананні і прыхільнасці. Аднак у сваёй прафесійнай дзейнасці ён павінен заставацца нейтральным і аб'ектыўным.

Прынцыпы пошуку і атрымання інфармацыі

Паважаючы права грамадства на аб'ектыўную інфармацыю, журналіст абавязаны перадаваць дакладныя звесткі, а таксама спектр поглядаў на тое ці іншае пытанне. Навіны павінны грунтавацца на фактах і дадзеных, дакладнасць якіх можа быць праверана.

Журналіст павінен прыкласці максімум намаганняў для атрымання інфармацыі з усіх магчымых крыніцаў для таго, каб пераканацца ў яе паўнаце, дакладнасці і бесстароннасці. Асабліва дбайна павінна быць праверана інфармацыя, якая можа зняважыць чалавека ці прынізіць яго.

Інфармацыя павінна быць атрымана законным і этычным шляхам.

Запытваючы інфармацыю, журналіст абавязаны адрэкамендавацца, назваць СМІ, які ён прадстаўляе, паведаміць суразмоўцу пра тое, што яго словы могуць быць надрукаваныя, за выключэннем выпадкаў, калі вядзецца гаворка пра атрыманне канфідэнцыйнай ці афіцыйна недаступнай інфармацыі.

Нельга злоўжываць даверам людзей. У выпадку трагедыяў, якія выклікалі шокавы ці прыгнечаны стан, журналіст павінен апытваць чалавека цярпліва і далікатна.

Збіраючы інфармацыю, журналісты не маюць права выдаваць сябе за іншых асобаў. Журналісцкі пошук інфармацыі схаванымі метадамі можа быць апраўданы толькі ў выпадках, калі здабываецца інфармацыя, якая ўяўляе грамадскую цікавасць, і няма іншых спосабаў яе атрымання.

Не павінны публікавацца матэрыялы, атрыманыя шляхам падслухоўвання ці далучэння да тэлефоннай размовы.

Журналісты павінны захоўваць у таямніцы крыніцы канфідэнцыйнай інфармацыі.

Прынцыпы публікацыі

Журналісты павінны выкладаць факты, захоўваючы іх сапраўдны сэнс, паказваючы найважнейшыя сувязі і не дапускаючы скажэнняў.

Бесстароннасць журналістыкі не азначае, што журналісты павінны ўтрымлівацца ад выказвання асабістага меркавання. Аднак чытач павінен мець магчымасць адрозніваць артыкулы, што ўтрымліваюць выкладанне фактаў, ад матэрыялаў, якія выказваюць чыё-небудзь меркаванне ці інтэрпрэтацыю падзеяў. Гэты прынцып не павінен, разам з тым, абмяжоўваць журналіста ў выбары стылю выкладу.

Журналіст не павінен быць правадніком эгаістычнага прыватнага ці групавога інтэрасу. Ён прызваны садзейнічаць таму, каб сродкі масавай інфармацыі аб'ектыўна адлюстроўвалі плюралізм поглядаў. Недапушчальныя ўтойванне важнай для грамадства інфармацыі, скажэнне фактаў.

Прадузятасць у каментары з'яўляецца парушэннем прынцыпаў журналісцкай этыкі.

Падрыхтоўку і напісанне аналітычных матэрыялаў, каментаванне тых ці іншых падзеяў журналісты павінны давяраць асобам, чые кампетэнцыя, досвед і меркаванне адпавядаюць заданню такога роду.

Характарызаваць людзей у матэрыялах СМІ па расавым прызнаку, веравызнанні, нацыянальнасці і становішчы, якое займае чалавек, неабходна толькі ў тых выпадках, калі гэта мае істотнае значэнне для правільнага разумення публікацыі (сюжэту).

Загалоўкі і падзагалоўкі газетных матэрыялаў павінны поўнасцю адпавядаць зместу артыкулаў, фатаграфіі і тэлеперадачы павінны дакладна паказваць падзеі, а не вырываць іх з кантэксту.

Непацверджаныя паведамленні, чуткі і здагадкі трэба пазначаць як такія. Сімвалічныя ілюстрацыі (фотамантажы, разыграныя сцэны, тыя ж матывы, зафіксаваныя ў іншы час і г.д.) павінны быць распазнавальнымі ці мець адпаведныя паметкі.

Асоба, што дае інтэрв'ю, мае права ведаць, у якім СМІ і ў якім кантэксце будзе пададзена яе інтэрв'ю. Журналіст абавязаны выканаць просьбу гэтай асобы, калі яна выказала жаданне прагледзець і завізаваць матэрыял перад публікацыяй.

Матэрыялы, перадрукаваныя з іншых сродкаў масавай інфармацыі, павінны мець адпаведныя спасылкі. Нават калі гаворка не вядзецца пра аўтарскае права, крыніцу раней апублікаванай трэцімі асобамі інфармацыі неабходна называць.

Выкладаючы факты, каментуючы іх і ўступаючы ў палеміку па тых ці іншых пытаннях, журналіст абавязаны прытрымлівацца этыкі і культуры дыялогу, выказваць павагу да чалавека, з якім палемізуе.

Прытрымліванне правоў і законных інтарэсаў трэціх асобаў

Журналіст павінен адрозніваць інфармацыю, якая мае грамадскую значнасць, ад інфармацыі, што патурае грамадскай цікаўнасці.

Інфармацыя пра прыватнае жыццё асобы можа быць апублікаваная толькі ў выпадку, калі яе паводзіны ў прыватнай сферы закранаюць грамадскія інтарэсы. Пры гэтым трэба правяраць, ці не парушыць публікацыя правоў трэціх асобаў.

Журналіст не павінен фатаграфаваць грамадзян у прыватным асяродку без іх згоды. Не павінны публікавацца здымкі ці выявы людзей у іх паўсядзённым жыцці, калі гэта можа зняважыць ці прынізіць іх.

Пры апісанні сямейных канфліктаў ці справаў, якія разглядаюцца судовымі ды іншымі інстанцыямі, рэкамендуецца не называць імёны непаўнагадовых.

Для працы на тэрыторыі шпіталяў ды іншых установаў аховы здароўя журналісты павінны атрымаць дазвол у адміністрацыі лячэбнай установы. Неабходна ўлічваць, што інфармацыя пра цялесныя недахопы ці захворванні ў прынцыпе з'яўляецца таямніцай прыватнага жыцця.

Пры публікацыі матэрыялаў на медычную тэматыку неабходна апусціць усё, што можа выклікаць у хворых ці іх блізкіх неабгрунтаваную і не адпаведную сапраўднаму стану справаў надзею на вылячэнне ў бліжэйшы час. З іншага боку, аднабакова крытычныя публікацыі адносна перспектываў вылячэння хваробаў, пра якія выказваюцца супрацьлеглыя меркаванні, не павінны выклікаць у хворых пачуццё няўпэўненасці і ставіць пад сумнеў магчымы поспех тэрапеўтычных захадаў.

Вынікі навуковых даследаванняў на ранняй стадыі нельга паказваць як ужо канчатковыя ці амаль канчатковыя. Неабходна ўважліва ставіцца да ахвяраў гвалту і няшчасных выпадкаў. Гэтае ж правіла распаўсюджваецца і на сведкаў і сваякоў пацярпелых. Асабліва дбайна трэба падыходзіць да адбору фатаграфіяў, што ілюструюць падрабязнасці здарэння.

Асвятленне няшчасных выпадкаў і катастрофаў не павінна пераходзіць межаў, калі знікае належная павага да пакутаў ахвяраў і пачуццяў іх блізкіх.

Неабходна ўлічваць, які ўплыў можа аказаць рэпартаж пра няшчасны выпадак ці злачынства на лёс ахвяры і яе бліжэйшых сваякоў. Нельга раскрываць імя пацярпелага ці прапаўшага без вестак да таго часу, пакуль яго бліжэйшыя сваякі не будуць ведаць пра тое, што здарылася.

СМІ не павінны патураць хваравітай цікаўнасці да дэталяў злачынстваў. Неабходна дбайна ўзважваць, што мае прыярытэт: цікаўнасць грамадскасці да атрымання інфармацыі ці інтарэсы ахвяраў ці закранутых асобаў.

Ахвяры няшчасных выпадкаў ці злачынстваў маюць права на асаблівую абарону іх імёнаў. Выключэнні дапушчальныя, калі гаворка вядзецца пра вядомых дзеячоў сучаснасці ці пра асаблівыя звязаныя з гэтым акалічнасці.

СМІ павінны пазбягаць ідэнтыфікацыі сваякоў і сяброў падазроных ці асуджаных без іх згоды.

Калі злачынства здзейснена непаўнагадовымі, неабходна адмаўляцца ад публікацыі іх імёнаў і фатаграфіяў, што ідэнтыфікуюць асобу, калі пры гэтым гаворка не вядзецца пра цяжкія злачынствы. Публікацыя імёнаў і фатаграфіяў службовых асобаў ды іншых публічных фігураў дапушчальная, калі існуе ўзаемасувязь паміж гэтымі асобамі і злачынствам.

Нельга публікаваць імёны ахвяраў сексуальнага гвалту ці дэталі, якія маглі б прывесці да раскрыцця асобы пацярпелых, калі толькі самі ахвяры не патрабуюць гэтага.

Нельга ідэнтыфікаваць дзяцей ва ўзросце да 16 гадоў, якія сталі ахвярамі ці сведкамі сексуальных злачынстваў.

Пры публікацыі матэрыялаў пра злачынствы ўзгадваць прыналежнасць падазронага ці злачынцы да нейкай рэлігійнай, этнічнай ці іншай меншасці дапушчальна толькі ў выпадках, калі ёсць нагода лічыць, што гэта садзейнічае лепшаму разуменню апісаных падзеяў. Такога роду згадка можа выклікаць прадузятасць у дачыненні да гэтых меншасцяў.

Асвятленне ходу следства і судовага працэсу павінна быць аб'ектыўным. На ўсіх стадыях расследавання і судовага разбіральніцтва журналіст павінен імкнуцца да поўнага асвятлення пунктаў гледжання бакоў (у крымінальным працэсе, адпаведна, пазіцыі абвінавачання і пазіцыі абароны).

Інфармацыя пра сям'ю падсуднага, род яго заняткаў, веравызнанне, нацыянальнасць, расу ці чалецтва ў якіх-небудзь арганізацыях публікуецца толькі ў тым выпадку, калі гэта мае непасрэднае дачыненне да справы. Да вынясення прысуду і канчатковага завяршэння працэсу не павінна публікавацца інфармацыя, якая можа перашкодзіць разгляду справы.

Журналісту не варта публікаваць імёны асобаў, якія здзейснілі нязначныя правапарушэнні і былі лёгка пакараныя. Выключэнне могуць складаць выпадкі, калі такія правіннасці дапускаюцца публічнымі фігурамі.

Журналіст не павінен узгадваць у СМІ пра злачынства, здзейсненае раней асобай, якая ўжо была пакаранай за яго. Гэтае правіла не датычыцца выпадкаў яўнага крымінальнага рэцэдыву, а таксама выпадкаў, калі асоба працягвае дзейнасць, звязаную са здзейсненым злачынствам, ці прэтэндуе на атрыманне высокага становішча ў грамадстве.

Звядзенне шкоды да мінімуму

Абавязкам СМІ з'яўляецца хуткае і поўнае выпраўленне дапушчаных ім памылак. Выпраўленні істотных фактычных памылак павінны публікавацца неадкладна і на бачным месцы.

Людзі, у дачыненні да якіх былі распаўсюджаны крытычныя выказванні, павінны мець магчымасць неадкладнага адказу. Гэтыя адказы не варта суправаджаць рэдакцыйнымі палемічнымі каментарамі, яны павінны мець разумны аб'ём, адпавядаць сутнасці пытання і быць прымальнымі па форме.

Незалежнасць журналіста

Журналіст павінен паводзіць сябе такім чынам, каб не зрабіцца ахвярай сутыкнення рэальных ці схаваных інтарэсаў. Неабходна адхіляць прывілегіі ці падарункі, якія могуць паўплываць на меркаванні журналіста ці стварыць такое ўражанне.

Журналіст не павінен удзельнічаць у дзеяннях ці арганізацыях, якія могуць абмежаваць незалежнасць яго меркаванняў і прычыніць шкоду яго прафесійнай сумленнасці.

Канфлікты інтарэсаў прычыняюць шкоду прэстыжу СМІ.

Прафесійны статус журналіста несумяшчальны з заняццем пасады ў дзяржаўных органах, а таксама ў кіруючых органах палітычных партыяў ды іншых арганізацыяў палітычнай скіраванасці.

Журналістам і рэдактарам не трэба займацца працай па сумяшчальніцтве, займаць выбарныя ці адміністрацыйныя пасады, калі гэта можа скампраметаваць іх маральную чысціню.

Калі ўдзел у палітычных акцыях, дэманстрацыях і рашэнні вострых сацыяльных пытанняў вядзе ці можа прывесці да канфлікту інтарэсаў, ставіць ці можа паставіць пад сумненне аб'ектыўнасць СМІ, ад яго варта адмовіцца. Нельга трапляць у залежнасць ад крыніцаў інфармацыі ці ад чыіх-небудзь інтарэсаў.

Узгадненне дзеянняў паміж СМІ і праваахоўнымі органамі апраўдана толькі ў тым выпадку, калі ў выніку дзеянняў журналістаў жыццё і здароўе ахвяраў ці іншых узгаданых людзей могуць быць абароненыя.

Журналіст не павінен выкарыстоўваць з карыслівымі мэтамі фінансавую інфармацыю, атрыманую ў межах яго прафесійнай дзейнасці, да яе публікацыі ці перадачы яе іншым асобам. Ён не павінен пісаць пра каштоўныя паперы, што складаюць сферу яго матэрыяльных інтарэсаў ці інтарэсаў яго сямейнікаў, не паведаміўшы пра гэта галоўнаму рэдактару.

Журналіст не можа быць аўтарам платнай рэкламы ці рэкламных матэрыялаў.

Платныя публікацыі падпадаюць пад нормы, звязаныя з рэкламай. Гэтыя публікацыі павінны быць аформленыя такім чынам, каб чытачам было зразумела, што гаворка вядзецца пра рэкламу.

Рэдакцыйныя матэрыялы павінны быць дакладна адмежаваныя ад рэкламы.

Пры распаўсюдзе інфармацыі пра спажывецкі рынак трэба паказваць, якім чынам і па якіх прычынах робіцца выбар на карысць тых ці іншых тавараў, пазбягаць аднабаковай падачы інфармацыі - толькі пра адну групу тавараў і паслуг, пра прадукцыю толькі аднаго вытворцы, адну фірму, сетку рэстарацыяў і г.д.

Журналіст не павінен пісаць ад імя іншага чалавека ці падпісваць яго матэрыялы сваім імем.

Журналіст не павінен прапаноўваць свае матэрыялы іншым СМІ без дазволу рэдакцыі. Калі журналіст, які працуе ў рэжыме "фры-ланс", прапануе матэрыял адразу некалькім СМІ, то ён павінен паведамляць пра гэта прадстаўнікам кожнага наступнага СМІ, да якога звяртаецца.

Публікацыя матэрыялаў не павінна мець у якасці першачарговай задачы выйгрыш прызоў і ўзнагародаў.

Журналіст павінен устрымацца ад публікацыі крытычных матэрыялаў, у аснове якіх ляжаць факты яго біяграфіі, бо гэта можа выклікаць уяўленне пра яго жаданне звесці рахункі.

Журналісцкая салідарнасць

У паўсядзённай працы журналісту рэкамендуецца падтрымліваць баланс паміж сумленнай канкурэнцыяй і прафесійнай салідарнасцю.

Ні асобныя журналісты, ні калектывы СМІ не павінны зводзіць рахункі праз мас-медыя. Падобныя паводзіны спрычыняць шкоду не толькі іх прэстыжу, але і прэстыжу прафесіі ў цэлым, бо гэта падрывае давер грамадства да СМІ. Пры вырашэнні канфліктаў з калегамі журналіст аддае прыярытэт юрысдыкцыі журналісцкага згуртавання.

Журналіст абавязаны абараняць прафесійныя годнасць і прэстыж, выяўляць салідарнасць з калегамі, якіх пераследуюць за прафесійную дзейнасць.