Наста Рагатко вядомая адным як галоўная рэдактарка Kyky.org, іншым — як кіраўніца камунікацый Офіса Святланы Ціханоўскай. Абедзве гэтыя існасці засталіся ў мінулым, хаця Наста не выключае свайго вяртання ў медыя ці палітыку, бо жыве па прынцыпе «ніколі не кажы ніколі».
Але «Наша Ніва» пагутарыла з ёй у сувязі з выхадам дэбютнай, вельмі асабістай кнігі «Насі з сабой». Пра сцэну сэксу, якая робіць дыскамфортна чытачам-мужчынам, прарасійскіх сваякоў, ідэнтычнасць, галоўную прычыну сыходу з Офіса Ціханоўскай, татуіроўкі і Антона Матольку — у вялікай размове.
Настасся Рагатко. Фота: «Наша Ніва»
Наста Рагатко нарадзілася ў Расіі (горад Новарасійск), правяла дзяцінства ва Украіне (горад Залатаноша) і вырасла ў Беларусі. У жніўні 2020‑га разам з рэдакцыяй Kyky.org пакінула Мінск пасля арышту сузаснавальніка. Kyky пазней прызналі экстрэмісцкім фармаваннем.
Восенню 2020‑га Наста ў Вільні далучылася да каманды Святланы Ціханоўскай у якасці кіраўніка камунікацый. Пасля сыходу з Офіса ў 2023 годзе была сузаснавальніцай агенцтва стратэгічных камунікацый StratcomLab. Жыве ў Варшаве.
«Увесь час назіралася тэндэнцыя прынізіць мае амбіцыі і па накладзе, і па цане кнігі»
«Наша Ніва»: Амаль месяц таму ты прэзентавала дэбютную кнігу «Насі з сабой» — друк ужо адбіўся з продажаў?
Настасся Рагатко: Адбіўся выключна голы друк, без усяго іншага. Але кніга каштуе ўдвая даражэй. Праўда, колькі я ў яе ўклала і які тыраж мы надрукавалі, пакуль казаць не хачу — планую пра ўвесь фінансавы шлях распавесці асобна крыху пазней, бо гэта рэальна вялікі эксперымент. Я не пайшла ў выдавецтва па некалькіх прычынах. Адна з іх — камісія. Плюс мне ўсе казалі, што мой кошт (20 еўра. — НН) — гэта дорага для такой кніжкі. Увесь час назіралася тэндэнцыя прынізіць мае амбіцыі і па накладзе, і па цане.
У моманце мне было вельмі крыўдна за ўсіх людзей, якія спрабуюць пісаць кнігі і выдаваць. Бо «дорага» — гэта два кактэйлі ці тры кавы, умоўна кажучы. А некаторыя пішуць доўга — часам гэта два гады жыцця, гіганцкая ўнутраная праца, часам яшчэ і праца з архівамі…
Я пісала кнігу паўгода, але разумела адразу, што не хачу ўціскацца — хай лепш у мяне не атрымаецца прадаць усё з амбіцыяй, з якой я стартую, і потым я буду рабіць зніжкі 70%, 90% і гэтак далей, але я хаця б паспрабую. Мне хочацца, каб ствараліся прэцэдэнты, што можна выпускаць кніжку, у тым ліку самвыдатам.
«НН»: Ты дзялілася пазітыўнымі водгукамі на кнігу, а негатыў ужо прыляцеў?
НР: Быў фідбэк ад мужчын, што ім было непрыемна чытаць частку пра сэкс. Мяне гэта здзівіла, але потым я ўсё больш асэнсоўвала, што кожны водгук — гэта як люстэрка. І чалавек са мной пра сябе гаворыць, а не пра мяне.
Яшчэ адна добрая знаёмая сказала, што ёй балюча быць адной з маіх вясёлых гісторый. Гэта было пра частку, якая апісвае першы дзень вайны. Мы селі і пагаварылі з ёй, але ў маім уяўленні гэта кніжка пра мільёны траўмаў і цяжкіх момантаў.
Ёсць прыяцелі, якія прачыталі кнігу і кажуць, што мне яшчэ за яе прыляціць, калі яе пачытае больш шырокая аўдыторыя. Калі так і будзе, я ў любым выпадку гатовая.
Татуіроўкі Насці
«НН»: Там ёсць шмат згадак пазнавальных людзей, а адна з частак расказвае пра твайго былога хлопца. Ты кагосьці папярэджвала, маўляў, напішу пра цябе ў сваёй кніжцы, чувак, ты ж не супраць?
НР: Не, я ні з кім нічога не ўзгадняла, але пры гэтым абышлася з усімі вельмі асцярожна, каб не падставіць — далікатнай вуаллю пакрывала гісторыі. Гэтае рашэнне я доўга ў сабе выношвала.
Агулам гэта аўтафікшн, таму што я не хацела рабіць мемуары ці дакументальны тэкст, як, напрыклад, у Вані Краўцова, які цяпер напісаў сваю версію падзей 2020‑2021 гадоў. Мне не было важным расказваць нейкія факты, мне было важна зрабіць злепак з пачуццяў і эмоцый. Таму я дазваляю сабе мастацкую выдумку, мантаж і абсалютна розныя прыёмы.
«НН»: Пра асобную частку з падрабязным апісаннем сэксу, што не спадабалася некаторым чытачам-мужчынам. Я таксама чула водгукі, маўляў, ты чытаеш кнігу пра розныя грамадскія падзеі, а потым рэзка, без згоды і папярэджання, назіраеш за суперінтымнай сцэнай. Там апісваецца сэкс з Антонам (Настасся сустракаецца з Антонам Матолькам 9 гадоў. — НН), з ім ты таксама не ўзгадняла?
НР: Я тут не буду дакладна адказваць. Я адмыслова і вельмі свядома напісала гэту частку так, каб чалавек не мог сябе дастаць з чытання. І каб там было менш пра мяне.
Аўтафікшн заўсёды ўспрымаецца як овершэрынг нейкага чалавека. Але нешта ў гэтым ёсць такое, што ты ўсё роўна ідзеш і чытаеш з надзеяй знайсці нейкія рэчы пра сябе.
Неяк я хадзіла на перформанс беларускі, дзе можна было перажыць досвед, які прапаноўвала ў свой час перформерка Марына Абрамовіч. Мы падсаджваліся да незнаёмых людзей, і трэба было проста глядзець ім у вочы. Мой досвед аказаўся такім, што спачатку я доўга глядзела чалавеку ў твар, але неўзабаве ўсё перад вачыма рассейвалася, і вось ты ўжо думаеш пра нешта сваё і пра сябе.
Мне здаецца, з кніжкай тое самае. І сэкс-сцэна — гэта, канечне, перформанс на кантрасце з іншымі гісторыямі, але для мяне яна не больш інтымная за іншыя. Прызнавацца ў нейкіх іншых рэчах было куды складаней.
«НН»: Якая рэакцыя была на кнігу ў бацькоў, у прыватнасці ў таты, вайскоўца-падпалкоўніка?
НР: Тата нічога не сказаў. Але калі бацькі прыязджалі да мяне ў госці, спытаў: «Ну, ты нам кніжку падпішаш?» Тата ў мяне не асабліва гаваркі, але я нават і не думала, што ён будзе чытаць, таму вельмі шаную, што ён зрабіў гэта.
Мама ж, калі прачытала, патэлефанавала мне і сказала, што я вельмі смелая. І я думаю, што гэта для яе азначала, што «я не такая смелая, як ты». У мяне выдатная мама, але я разумею, што на нейкія рэчы ў жыцці яна проста не наважыцца, таму што яе вельмі доўга атачала вось гэтае «а што іншыя падумаюць».
Калі я адпраўляла маці кніжку, то напісала: «Мама, ты чалавек, які сфармаваў мой літаратурны густ», — і папярэдзіла, што там будзе частка, якую ёй можа быць цяжка чытаць. Але калі яна сама ў 13 гадоў прынесла мне пачытаць «Завадны апельсін» пра ультрагвалт, я падумала, што яна ўсё вынесе.
У мяне яшчэ ёсць сваякі ў Расіі, да якіх, магчыма, кніжка дакаціцца — цікава, якая рэакцыя будзе там. Але ніякая рэакцыя на мяне ўжо не паўплывае. У тым сэнсе, што кніга ўжо выйшла. Я не перапішу яе і не буду рабіць выгляд, што гэта не мае думкі і не мае высновы.
«У мяне разарваліся адносіны з часткай сваякоў яшчэ пасля 2020 года»
«НН»: Твае бабуля і дзядуля ж прарасійскія?
НР: Ну так. І ў мяне разарваліся адносіны з часткай сваякоў яшчэ пасля 2020 года, прычым не па маёй ініцыятыве. Я з гэтым акей, таму што для мяне няма такога абавязковага правіла, што людзі па крыві нам самыя важныя. Я не пражываю гэта як страту.
Але з бабуляй мы падтрымліваем кантакт. Яна цудоўная жанчына, далікатная, клапатлівая. Аднак ёсць нейкі ўчастак яе аперацыйнай сістэмы, які цалкам пафарбаваны прапагандай у чорны колер. Я імкнуся ігнараваць гэтыя рэчы, таму што разумею, што адначасова ў бабулі да мяне шмат любові. І мы размаўляем з ёй пра бэз — у такім духу. Я ведаю, што мы хутчэй за ўсё не пабачымся больш ніколі. Таму я проста падтрымліваю нашу нітку цеплыні.
«НН»: А што цяпер з тваім стрыечным братам, які пайшоў ваяваць за Расію?
НР: Ён трапіў пад прызыў, служыць у часці, на фронт яго не адпраўлялі. Насамрэч, не ведаю дэталяў. У мяне з ім няма сувязі.
«НН»: Кніжка транслюе адну з галоўных метафар, што ўсё перажытае пакідае на нас след, як татуіроўкі. А пра што твае рэальныя, набітыя на целе тату?
НР: Першая геаметрычная татуіроўка была фактычна выпадковая, зробленая па бартары за тэкст. Першапачаткова за тату павінна была зрабіць інтэрв’ю мая сяброўка, але яна ў апошні момант перадумала. Пайшла я, вырашыла, што гэта будзе лінія, якая ідзе як бы ад галавы да сэрца. І спачатку яна роўная і чорная, а потым ломіцца і робіцца больш каляровай — гэта як бы такая мая гісторыя была.
Канцэпцыя вокладкі «Насі з сабой» у тым, што кніжка ўтрымлівае ў сабе гісторыі пра людзей, падзеі і эмоцыі, якія пакідаюць у нашым жыцці след — як татуіроўкі на целе
Другой тату было слова «не» на пальцы, на якім звычайна носяць заручальны пярсцёнак (толькі на левай руцэ). З’явілася яна пасля цяжкага расстання і пераасэнсавання шлюбу як ідэі і канструкцыі. Але глабальна мне захацелася сабе слова «не» недзе мець, таму што трэба вучыцца і ўмець казаць «не» (асабліва калі ты чалавек жаночага полу).
Трэцюю татуіроўку я рабіла ўжо ў Варшаве, летам 2024-га. Хацелася захаваць на сабе нешта цёплае і беларускае. Але не мапу, не сцяг — для мяне гэта досыць лозунгава, нешта больш інтымнае. І потым мне згадаліся словы «сабе-сябе», якія ўвесь час блытаюцца. І незразумела: ты як бы сабе забіраеш ці сябе аддаеш? Так у мяне з’явілася на гэты момант апошняе тату на каленках.
Татуіроўкі Насці
«Я не адмаўляюся ад часткі маёй «рускай» ідэнтычнасці, але я не пачуваюся чалавекам рускай культуры. Усюды ў графе «нацыянальнасць» пішу, што я беларуска»
«НН»: Калі казаць пра «сябе», то ты кім сябе адчуваеш сёння — беларускай, рускай, чалавекам свету?
НР: Я, безумоўна, чалавек свету, але ў мяне абсалютна дакладна беларуская ідэнтычнасць. Аднойчы польскі натарыус, калі мы запаўнялі дакументы, спытаў: «Краіна нараджэння?». Я адказала: «Расія», — і ён так закаціў вочы. Але ж гэта не быў мой выбар дзе нарадзіцца.
Тым не менш, у мяне ёсць частка маёй падсвядомасці, якая мае вельмі цёплыя ўспаміны, звязаныя з Новарасійскам, дзе я нарадзілася. З Чорным морам, якое вы можаце сабе дазволіць. З часам, калі былі жывыя дзядуля і сабака. Новарасійск — гэта балкон маёй бабулі, там лётаюць ластаўкі, я сяджу на ім, і мяне хутка паклічуць вячэраць. А ўвечары мяне адпускаюць гуляць у двор у казакі-разбойнікі.
Я калі ехала сёння на размову, слухала галасавое ад сяброўкі дзяцінства, якая працягвае жыць у Новарасійску. Пра тое, як яны кладуцца з дзецьмі спаць у калідорах у час прылётаў. Таму што Новарасійск цяпер таксама бамбяць. Што я адчуваю з гэтай нагоды? Вельмі шмат усяго. Я не магу ні ў якім разе дзівіцца і рабіць выгляд, што гэта нейкая несправядлівасць. Не, гэта поўная справядлівасць, таму што Украіну бамбіць Пуцін, і гэта лагічны адказ. І па ўсіх апытаннях дзеянні Пуціна падтрымлівае шмат расіян. Ці адчуваю я пры гэтым моцнае хваляванне за блізкага чалавека? Безумоўна.
Потым у мяне была Украіна, бацька служыў у горадзе Залатаноша. Мяне аддалі ў цалкам украінамоўны садок, а потым у такую ж школу. І здарыўся смешны эпізод, калі абіралі трох дзяцей, якія ўмеюць чытаць вершы і не баяцца сцэны. І мяне выбралі таксама, і далі чамусьці вершык «Я маленька українка». І я стаю, дэкламую яго ў вянку са стужкамі ў нацыянальных украінскіх колерах, а ў зале ў двух чалавек істэрыка — гэта мае мама і тата (смяецца).
Але з трэцяга класа я жыла ў Беларусі. Пражыла ў ёй пубертат, першыя яркія стасункі, нейкія цяжкасці, радасці, выбар прафесіі, першую працу і гэтак далей. Таму ўсюды ў графе «нацыянальнасць» пішу, вядома, што я беларуска. І не думаю, што гэта памяняецца. Я не адмаўляюся ад часткі маёй «рускай» ідэнтычнасці, але я не пачуваюся чалавекам рускай культуры. Ды і пашпарта расійскага ў мяне няма, і не было ніколі.
«НН»: Пра расійскі пашпарт любіла разганяць беларуская прапаганда.
НР: Яны яшчэ пісалі, што я арганізавала пратэсты ў Казахстане — і туды дабралася.
«НН»: Як ты сябе сёння прэзентуеш незнаёмцам?
НР: Я кажу, што я беларуска і што я палітычная эмігрантка. Кажу, што працавала ў медыя і палітыцы. І што выпусціла кнігу. Цяпер мне акей выдаткаваць больш словаў на расповед пра сябе, хаця як чалавеку, які доўга быў прывязаны да канкрэтнага месца працы, першы час фармуляваць новы аповед пра сябе было складана.
«У мяне няма сантыментаў да інстытута шлюбу»
«НН»: Ты яшчэ і партнёрка. Мяркуючы па тым, што ты расчаравалася ў інстытуце шлюбу — вяселля Настассі Рагатко і Антона Матолькі не чакаць?
НР: У мяне няма сантыментаў да інстытута шлюбу. Я нічога не адчуваю, калі думаю пра вяселле і штампы. Мне не падаецца, што гэта вас збліжае ці аддаляе. Я радуюся за сяброў, якія ладзяць вяселлі, таму што гэта свята кахання найперш, і я абсалютна шчыра іх падтрымліваю. Але мне самой ад гэтага ні цёпла, ні холадна.
Магчыма, чыста з фінансавых, прагматычных пунктаў гледжання мы аднойчы распішамся (у той жа Польшчы быць афіцыйнай парай выгадней эканамічна). Але не таму, што так я буду пачуваць сябе лепш ці больш давяраць партнёру.
«НН»: Антон тут падзяляе тваю пазіцыю?
НР: Так, нам абаім неяк пляваць.
Яшчэ ў нас ёсць такая гісторыя. Калі мы жылі ў Вільні, нам перадалі, што Эдзік Пальчыс (блогер, палітвязень, асуджаны на 13 год зняволення. — НН) спытаў Антона: маўляў, калі ты зробіш Насту сумленнай кабетай? І я сказала перадаць Эдзіку адказ, што калі вось ён выйдзе, то гэта і адбудзецца. Гэта, канечне, быў жарт, але на той момант здавалася, што выхад Эдзіка павінен адбыцца куды хутчэй…
«НН»: Не магу не спытаць, як на вас сямейна адбілася справа Гаюна?
НР: Суперцяжка было — найперш, вядома, Антону. Але я б не ішла ў развіццё гэтай тэмы, таму што не хачу за яго казаць, а ён абраў шлях не публічыць сваё жыццё.
Я толькі скажу, што вельмі ганаруся Антонам, таму што ў той сітуацыі, якая адбылася, прызнаць памылку і закрыць праект змагло б зусім няшмат людзей.
Нас дваіх гэта дадаткова зблізіла. Агулам мы пражылі вельмі шмат крызісаў за 9 гадоў разам (толькі не падумайце — я не рамантызую праблемы — многія пары якраз распадаюцца праз цяжкасці, асабліва ў эміграцыі). Але апошні год быў вельмі складаным, як для Антона, так і для мяне. У мяне скончылася праца і я перажыла свой асабісты экзістэнцыйны крызіс, усе ранейшыя сэнсы сябе вычарпалі, і было зусім няясна, куды рухацца далей.
Я разумела, што вельмі выгарэла і не хачу займацца ўжо засвоенымі прафесіямі. І што я падтрымліваю нейкі вобраз, якім ужо не з’яўляюся, і ўвесь час раблю выгляд, што ўсё лепш, чым падаецца. І ў нейкі момант усё гэта дасягнула крытычнай кропкі — тады я пайшла да псіхолага і моцна абмежавала ранейшае кола зносін.
«НН»: У гэты цяжкі перыяд ты ў тым ліку ўзялася за кніжку. «Паўгода хадзіла на ёгу і пісала» — а на што ты жыла?
НР: Нейкі час у маім жыцці было дзве працы. І я ўмею ўпароцца па працы — так, што ў мяне нават не застаецца часу траціць грошы. Таму ў мяне не было асабістага жыцця, але расла падушка бяспекі. Ну і важная рэмарка: я і не мела права афіцыйна працаваць, пакуль чакала разгляд сваёй справы для легалізацыі.
Грае ролю, што мы жывём удвух, у Антона застаюцца свае праекты. Так што проста паўгода жыць у Варшаве, здымаючы кватэру, але нікуды не выязджаючы, было цалкам магчыма для нас.
«Нават калі здавалася, што свет значна больш эмпатычны да беларусаў, праца Святланы Ціханоўскай была ў тым, каб увесь час прыходзіць туды, дзе не асабліва чакаюць»
«НН»: Чула меркаванне, што Насця Рагатко збегла з Офіса Ціханоўскай як толькі там стала складаней, як толькі зразумела, што Беларусь ужо не так цікавая свету, нас менш падтрымліваюць — а як жа, маўляў, адказнасць даводзіць пачатую справу да канца, нічога ж не скончана? Навошта тады трэба было лезці ў палітыку?
НР: Памятаю, калі мы са Святланай [Ціханоўскай] пабачыліся ўжо пасля майго сыходу, я спытала яе: ну як цяпер візіты праходзяць, як вас прымаюць? І яна тады запытала ў адказ: а ты што, памятаеш, што нас калісьці ўвогуле прымалі з распрасцёртымі абдымкамі? Нават калі здавалася, што свет значна больш эмпатычны да беларусаў, яе праца была ў тым, каб увесь час прыходзіць туды, дзе не асабліва чакаюць. Магчыма, з табой захочуць зрабіць фатаграфію і сказаць, што яны супраць усяго дрэннага і за дэмакратыю. А вось дасягнуць ад палітыкаў рэальных дзеянняў заўсёды было складана.
Па-другое, мне здаецца дзіўным успрымаць людзей з палітыкі нейкімі іншымі, нелюдзьмі без пачуццяў, якія мусяць ісці да канца, нягледзячы ні на што. Офіс перажываў вельмі розныя перыяды — кожныя новыя паўгода кардынальна адрозніваліся ад папярэдніх.
Для мяне з часам усё проста прыйшло ў пункт, калі тое, у чым я магла быць каштоўная, засталося ў мінулым. Я па сутнасці чалавек-падпальнік, які прыходзіць і прыносіць ідэі, кажа, што можна так, а можна вось так. І класнае супрацоўніцтва атрымліваецца, калі на тое ёсць запыт, а тут працэсы за два гады ўжо ішлі сваёй каляінай.
Акрамя таго, з’явіўся прыярытэт на міжнародную палітыку, а гэта не тое, чым я займалася ў Офісе. Я займалася камунікацыяй, якая была скіраваная на беларусаў унутры краіны.
Мне здаецца, гэта дарослыя стасункі — своечасова скончыць бадацца, прызнаць, што вы па-рознаму глядзіце на пэўныя рэчы. Таму я больш не супрацоўнічаю са Святланай як з палітыкам. Гэта свядомае рашэнне развязак. Але ў мяне вельмі цёплае да яе стаўленне.
«НН»: Што ты думаеш наконт Сяргея Ціханоўскага і яго паводзін пасля выхаду з турмы?
НР: Я не магу сказаць, што моцна сачу за дзеяннямі Сяргея. Я не змагла доўга глядзець тое відэа з сустрэчы з дыяспарай у ЗША, дзе ён забараніў Святлане ісці на інтэрв’ю. Мне хацелася б, каб ёй не даводзілася зноў быць у сітуацыі, калі трэба трымаць твар (хаця яна гэтаму вельмі добра ўжо навучылася). Я хацела б, каб людзі, якія яе атачаюць, якія поруч з ёй, рабілі яе жыццё лягчэй, таму што ёй ніколі не было лёгка (і пакуль не бачна, каб рабілася лягчэй).
«Усё, што суправаджала Святлану [Ціханоўскую] з 2020-га, так ці інакш мела цану»
«НН»: Чыя ідэя ў Офісе была анансаваць у кастрычніку 2020 года агульнанацыянальны страйк, які праваліўся і пацягнуў за сабой закрыццё бізнэсаў?
НР: Гэта было, безумоўна, калектыўнае рашэнне. На той час ні ў каго не было такога маштабу, каб прыняць яго аднаму. Хаця, думаю, калі спытаць усіх, хто знаходзіўся тады ў адным пакоі, кожны раскажа пра тыя падзеі па-рознаму, у сваёй інтэрпрэтацыі. І я не хацела б цягнуць сваю версію рэальнасці.
У нас няма ўмоўнага ладу — падзеі адбыліся так, як адбыліся. Але ўсё, што суправаджала Святлану з 2020-га, так ці інакш мела цану. Жыцці людзей, лёсы… Мы можам згадваць выключна нейкія пікавыя моманты, але насамрэч гэтая цана суправаджае яе штодзённа, у тым ліку цяпер.
«НН»: У тваёй кніжцы ёсць згадка рэдактаркі, якая ў 2020‑м хацела паставіць навіну з загалоўкам «Лукашэнка памёр», націскаючы на якую, ты пераходзіў бы на тэкст «для ўсіх нас». Якую навіну ты хацела б больш за ўсё пабачыць сёння?
НР: Я вельмі хацела б, каб сёлета выйшла [з турмаў] вельмі шмат людзей. Ведаючы персанальна тых, хто ўсе гэтыя гады гайдаецца на эмацыйных арэлях, жыве з надзеяй, што вось, можа, сёння я пабачу на волі маці, ведаючы, якое гэта пекла, я б вельмі хацела б, каб палітвязні выйшлі.
Яшчэ, канечне, я ўжо даўно не думаю канструкцыяй вяртання, але мне б хацелася мець магчымасць свабодна перасоўвацца па свеце. Хачу не мець распілаванага свету, у якім (асабліва калі ты сустракаешся з «тэрарыстам»), табе трэба пастаянна думаць, адкуль цябе могуць дэпартнуць.
Мне прыйшлося шчыра прызнацца сабе, што свет асабіста я не выратавала. І трэба проста працягваць далей рабіць тое, у чым адчуваеш сябе жывым, перастаць дзяўбціся галавой у сцены там, дзе ты неэфектыўны. І ў гэтым сэнсе кніга — гэта мой новы спосаб адчуваць, што я нешта ствараю, і паспрабаваць пагутарыць з іншай публікай, калі атрымаецца з перакладамі тэксту на польскую і англійскую мовы.
Я не магу выдаць пераклады самастойна — для гэтага мне трэба запітчыць кнігу замежным выдаўцам, каб яны захацелі набыць правы на пераклад. Дарэчы, я буду вельмі радая, калі хтосьці з беларускіх выдаўцоў захоча перакласці яе на беларускую. Аддам правы за сімвалічную плату, магу нават сама адаптаваць вокладку і вёрстку, бо рабіла іх сама.
Я ведаю нямала беларусаў, якія, напрыклад, забараняюць сабе хадзіць у тэатр у Мінску, бо «не той час», «людзі ў турмах». Ці ёсць людзі, якія кажуць «зараз складаны час», «не час нараджаць дзяцей». Ну, можа, для нашага рэгіёна час складанейшы, але глабальна свет не стаў горшы ці лепшы. Увесь час адбываюцца нейкія жудасныя рэчы, гэтак жа, як і добрыя. Трэба прыняць, што нам і далей давядзецца жыць у свеце, у якім шмат лайна, але гэта наша адказнасць — бачыць у ім нешта добрае.
Я асабіста выбрала жыць напоўніцу, бо ўрэшце не хачу паміраць, думаючы «вось гэтыя сволачы адабралі ў мяне жыццё». Якраз, мне здаецца, недзе можна і насуперак ім пажыць.
Я з’язджала з Беларусі 26‑гадовай — прахапілася і не заўважыла, як мінула пяць год. Я выглядаю ўжо па-іншаму, на мяне нарасло столькі вельмі сур’ёзнага, вельмі цяжкага досведу… Часцей ніякія нашы чаканні не спраўджваюцца.
Таму найлепшая стратэгія — выбіраць стваральны шлях, не разбуральны, не жыць у нянавісці, якую нам навязваюць. Хаця, канечне, яна заўсёды будзе нашай часткай, як у Халка.
