Пасол Германіі пра візы, уплыў медыя і абарону Асмалоўкі

— Спадар Пасол, давайце пачнем з простых пытанняў: цяпер лета — час, калі дыпламаты сыходзяць у адпачынак, якія ў Вас планы?

—  Асабіста ў мяне адпачынак пачнецца з сярэдзіны жніўня і ў гэтым годзе ён у парадку выключэння будзе складацца з дзвюх частак: спачатку невялікае падарожжа на Балтыку, а затым, як звычайна, мы вернемся ў Берлін, у прыгарадзе якога жывем, і дзе цяпер сын прыглядае за нашым домам.

— А ці ёсць нейкія месцы ў Беларусі, куды Вы выязджаеце на выходныя, каб развеяцца?

— На жаль, па выходных я рэдка маю час, каб здзяйсняць паездкі па рэгіёнах, па выходных я, як правіла, працую. Але гэта не адмяняе таго факту, што за шэсць гадоў майго знаходжання ў Беларусі я часта ездзіў у камандзіроўкі па краіне. Не буду сцвярджаць, што знаёмы з кожным кутком Беларусі, але я змог наведаць шмат мясцінаў.

— Ці ёсць месцы ў Беларусі, якія Вам спадабаліся больш за ўсё?

— Мне ў прынцыпе падабаецца проста ездзіць па вашай краіне, бо за акном разгортваюцца цудоўныя краявіды. Але асаблівае ўражанне на мяне зрабілі два-тры наведванні Белавежскай пушчы і шэрагу гарадоў. Не хацелася б крыўдзіць жыхароў іншых гарадоў, але мне вельмі спадабаліся Гродна, Полацк, Віцебск, якія цяпер паўсталі перада мною ў іншым святле, чым некалькі гадоў таму. Напрыклад, Брэст з яго цэнтральнай часткай і пешаходнай зонай.

— Вы заўважылі розніцу ў абліччы нашых гарадоў. А ў стане грамадства Вы знаходзіце змены, якія адбыліся за перыяд Вашай працы ў краіне?

— У цэлым у беларускім грамадстве вялікіх зменаў не адбылося. Але ў мяне склалася ўражанне пасля вяртання ў пачатку верасня 2015 года, што ў параўнанні з перыядам майго першага знаходжання ў вашай краіне з 2009 па 2013 год, беларускае грамадства стала больш упэўненым у сабе і ў некаторай меры больш адкрытым. Гэта мае асабістыя ўражанні і пра іх можна спрачацца.

— Вы самі хадайнічалі аб тым, каб Вас дэлегавалі ў Беларусь у другі раз. Беларусь, напэўна, не самая простая для дыпламата краіна, наколькі Вам лёгка тут працаваць?

— Па-першае, ніякая з краін, у якіх мне даводзілася працаваць, не была простай. Я мог бы расказаць шмат гісторый, у параўнанні з якімі Беларусь выглядае практычна ўзорнай. З іншага боку, чым больш складаная краіна, тым цікавей і больш захапляльна ў ёй працаваць. На пытанне, ці можна лічыць якую-небудзь краіну простай або складанай, кожны павінен адказаць індывідуальна. Я ў любым выпадку не магу сцвярджаць, што праца ў Вашай краіне мае асаблівыя складанасці.

— Можа быць, падзеліцеся адной са згаданых гісторый для параўнання?

— Тут працуе сфера дзяржаўных паслуг, вельмі добра арганізаваная сфера дзяржаўных адміністрацыйных працэдур, дзякуючы чаму можна, напрыклад, хутка зарэгістраваць аўтамабіль, аднавіць свае камунікацыйныя каналы. Беларусь, на маю думку, валодае добрай і досыць хуткай сістэмай інтэрнэту. Ёсць цэлы шэраг рэчаў, якія ў іншых краінах выглядаюць зусім інакш. Называць гэтыя краіны я не буду, гэта было б няветліва. Але ў Беларусі рэгістрацыя майго аўтамабіля заняла два дні, у іншай краіне, для прыкладу, — каля паўгода. І гэта, натуральна, з’яўляецца істотным адрозненнем у якасці жыцця.

— Хацелася б звярнуцца да пытання візаў, тым больш, што нядаўна гаворка зноў ішла пра тое, што ў бліжэйшы час візавы рэжым для беларускіх грамадзян будзе спрошчаны і кошт візаў будзе зніжаны. З гэтай нагоды ў мяне два пытанні: Еўрапейскі Саюз увёў бязвізавы рэжым з Украінай. Наколькі лёгка гэта было зрабіць у дачыненні да краіны, на тэрыторыі якой фактычна ідуць ваенныя дзеянні, бо гэта не самая бяспечная краіна, з якой, напэўна, варта было б адкрываць межы. І другое пытанне: на Вашу думку, ці атрымае Беларусь, як было афіцыйна абяцана, спрашчэнне візавых працэдур да студзеня 2018 года?

— Па першым пытанні дазвольце мне адказаць вельмі стрымана, бо даваць ацэнку таму, наколькі бяспечны бязвізавы рэжым з Украінай, варта іншым людзям. У любым выпадку ўвядзеннем бязвізавага рэжыму ЕС стрымаў абяцанне, якое было дадзена Украіне ўжо шмат гадоў таму. Пасля працяглых перамоваў настаў час зрабіць магчымым бязвізавы рэжым. Перамовы ж з Рэспублікай Беларусь былі адноўленыя нядаўна з мэтай дапрацоўкі тэксту пагаднення аб спрашчэнні візавага рэжыму ў спалучэнні з пагадненнем аб рэадмісіі, паколькі гэтыя складовыя часткі непарыўна звязаныя адна з адной. Я лічу, што падчас перамоў дасягнуты прагрэс. Канчатковыя тэксты абодвух пагадненняў пакуль не ўзгодненыя, але існуе добры шанец урэгуляваць дадзеныя тэксты ўжо ў гэтым годзе. Зразумела, любыя прагнозы ў гэтых адносінах залежаць ад шэрагу ўмоваў.  Толькі пасля гэтага пачнуцца ўнутрыдзяржаўныя працэдуры ў Рэспубліцы Беларусь і ўнутрыеўрапейскія ў ЕС: пагадненні павінны быць падпісаныя, ратыфікаваныя, што патрабуе пэўнага часу. Такім чынам, калі ўсё пойдзе добра, то пры пэўных умовах гэта магчыма, хоць любыя прагнозы тут можна рабіць толькі з агаворкамі. На працягу другой паловы 2018 года, у канцы 2018-га або ў пачатку 2019 года ўсе працэдуры могуць быць завершаны і абодва пагадненні могуць уступіць у сілу. Але гэты прагноз уключае ў сябе істотную долю надзеі, гарантыі я Вам даць не магу. Я не вяду гэтыя перамовы, з дадзеным пытаннем Вам варта звярнуцца да маёй калегі спадарыні Андрэа Віктарын, якая лепш інфармаваная ў гэтых адносінах.

— Праблема бяспекі ў Еўропе выйшла на першыя пазіцыі грамадскай цікавасці і выклікае сур’ёзную заклапочанасць. Рэальнасць істотна змянілася за апошнія некалькі гадоў, і вострыя выклікі цяпер датычацца кожнага. Як змянілася Ваша краіна за апошнія гады: у сувязі з наплывам уцекачоў, у сувязі з тым, што нідзе нельга быць упэўненым ва ўласнай бяспецы — ні дома ні на вуліцы.

— У глабальным кантэксце можна сцвярджаць, што «старое» паняцце бяспекі, ва ўмовах якой мы жылі апошнія 5–10 і нават 20 гадоў, цяпер не існуе. Зразумела, сітуацыя, якая склалася на Блізкім Усходзе і Афрыканскім кантыненце, у тым ліку з’ява, якую мы называем «крызісам бежанцаў», уплывае на Еўрапейскі Саюз у цэлым і на Федэратыўную Рэспубліку Германія. Вам павінна быць вядома, што ў 2015 годзе і ў наступныя месяцы менавіта Нямеччына прыняла найбольшую колькасць бежанцаў. Гэта без сумневу выклікае заклапочанасць нашага грамадства. Вы, зразумела, ведаеце, колькі тэрарыстычных нападаў і актаў гвалту мелі месца на працягу апошніх двух гадоў у Францыі, Велікабрытаніі і Германіі. Зразумела, гаворка ідзе пра з’явы, якія непазбежна прыводзяць грамадскасць у збянтэжанасць. У гэтых умовах задачай палітыкі з’яўляецца забеспячэнне бяспекі грамадзян, прычым усіх грамадзян,  размова ідзе і пра бежанцаў, і пра грамадзян краіны, у якую гэтыя бежанцы прыбылі. Пытанні бяспекі не паддаюцца падзелу, яны аднолькавыя для ўсіх людзей. Вядома ж, людзі абгрунтавана ўстрывожаныя. І палітыка закліканая стварыць неабходныя ўмовы для мірнага і бяспечнага жыцця. Але калі б Вы спыталі, ці не адчуваю я ў Германіі падвышанага пачуцця трывожнасці, я адказаў бы, што да гэтага справа яшчэ не дайшла. З іншага боку, мяне асабіста турбуе тое, што ва ўсім свеце цяпер адзначаецца гатоўнасць да ўжывання гвалту — як у сферы вялікай палітыкі, так і на больш прыземленым, грамадскім узроўні. У мяне няма ўцямнага адказу або тлумачэння гэтай з’яве, але я бачу, што гатоўнасць да выкарыстання гвалтоўных метадаў сёння прынцыпова вышэй, чым раней, і я лічу гэта  вельмі трывожным момантам.

— Ці ёсць у самім грамадстве патрэба ў такіх метадах і гатоўнасць да іх, ці стала грамадства  менш прыязным альбо больш радыкальным?

— Цяпер — не, але няма ніякай гарантыі, што мы не сутыкнёмся з гэтымі феноменамі ў бліжэйшыя гады. Я не магу выключыць верагоднасць радыкалізацыі грамадства. Менавіта таму мы павінны паклапаціцца пра тое, каб былі створаныя такія ўнутрыдзяржаўныя ўмовы, еўрапейскія ўмовы, якія не дапусцяць ўзнікнення радыкалізацыі. Асабіста я лічу вытлумачальным, але невыносным становішча спраў, калі дзяржавы пастаянна абвяшчаюць пра ўзроўні небяспекі пасля кожнай тэрарыстычнай атакі, і гэта становіцца грамадскім феноменам — сярэдні ўзровень пагрозы, высокі ўзровень пагрозы — нельга дапусціць, каб мы адчувалі сябе ў бесперапынным стане аблогі. Гэта патрабуе адказаў ад палітыкі, каб мы маглі вярнуцца да нармальнага стану спраў.

— Калі казаць пра нямецкія сродках масавай інфармацыі, як яны на Вашу думку асвятляюць сітуацыю з бежанцамі, з тэрарыстычнымі пагрозамі? Ці заўсёды асвятленне ў СМІ гэтых пытанняў карэктнае? Ці ёсць выпадкі, калі нават у Германіі транслююцца нейкія варожыя радыкальныя пасланні з боку СМІ?

— Гэта адназначна не так. Калі я праглядаю электронныя СМІ, на што я рэдка маю час, то там часцей сустракаеш крытычныя ацэнкі таго, што як электронныя, так і друкаваныя СМІ асвятляюць гэтыя тэмы занадта стрымана ці нават прыхарошваюць факты. Нашы газеты, нашы афіцыйныя і электронныя СМІ ні ў якім разе не падаграваюць радыкалізацыю грамадства, хутчэй яны спрабуюць пазбегнуць любой формы радыкалізацыі ў сваіх паведамленнях. Гэта крытыкуецца ў электронных СМІ — ці апраўданая гэта крытыка, кожны вырашае самастойна, але сітуацыя выглядае менавіта так.

— Да нашай медыяпрасторы даходзяць адгалоскі правакацыйных укідаў такіх, як гісторыя з дзяўчынкай Лізай або гісторыі з удзелам бежанцаў. Размова ідзе пра кропкавыя або сістэмныя спробы падагрэць сітуацыю?

— Які адказ на гэтае пытанне — ці ідзе размова аб асобных выпадках, ці гэта з’яўляецца сістэмнай з’явай — кожны вырашае сам. На маю думку, цяпер гэта можна аднесці да адзінкавых здарэнняў.

Я думаю, што шмат гадоў таму мы не ўсвядомілі, якія эфекты могуць выклікаць СМІ праз свае каналы, якія пастаянна пашыраюцца. Часцяком мы наўрад ці па-сапраўднаму давяраем таму, што чытаем — правільна гэта ці няправільна, прапаганда гэта ці не, хто што робіць і з якімі намерамі?

Мы ўсе апынуліся не гатовыя да таго, які каласальны ўплыў маюць электронныя СМІ на грамадскую думку, на тэндэнцыі ў грамадскім асяродку. Толькі ў апошні час мы ўсвядомілі маштаб гэтага ўплыву, калі разгарнулася дыскусія пра фэйкавыя навіны і аналагічныя з’явы. Толькі цяпер нам, мне прынамсі, стала ясна, які ўплыў СМІ па розных прычынах і з рознымі намерамі могуць аказваць на кожнага асобнага чалавека і пасля на цэлае грамадства. Я лічу гэта, не хачу казаць «небяспечным» працэсам, але ўсё ж з’явай, якую нават з палітычнага пункту гледзішча варта было б уважліва разглядаць.

Цудоўны свет інтэрнэту і СМІ, якія мы сабе змайстравалі, электронныя крыніцы інфармацыі, якімі мы карыстаемся — Фэйсбук, Твітэр, Гугл, Вікіпедыя. Усе мы былі ў захапленні ад гэтага цудоўнага, новага, адкрытага свету. Але, відавочна, мы не думалі пра негатыўныя наступствы, якія маглі пачацца ўслед, па меншай меры, у мяне такое ўражанне. А сёння любы можа ўкінуць у свет якое заўгодна меркаванне, звязанае з падзеяй, што не мае дачынення да рэальнасці. І кожны з нас вымушаны сябе пытаць — наколькі глыбока трэба даследаваць гэтае пытанне, каб проста вызначыць праўда гэта ці не, прапаганда гэта ці не, у якой ступені гэта паведамленне спрабуе паўплываць на падзеі ў розных краінах. Згадайце, прынамсі, дыскусію ў ЗША аб тым, у якой ступені Расія магла паўплываць на прэзідэнцкія выбары. Гэта ж цалкам непрымальна!

— Ці можаце Вы прыадчыніць нам таямніцу пра свае крыніцы інфармацыі — Rus­sia today, Radio Lib­er­ty, Süd­deutsche Zeitung? Што ўваходзіць у Ваш асабісты набор СМІ, якія Вы чытаеце? Калі можна, таксама з беларускіх рэсурсаў.

— З улікам сказанага Вы зразумееце, што ўсімі гэтымі СМІ я ў прынцыпе не карыстаюся, апроч таго, што ў мяне зусім няма часу, каб гадзінамі штодня гэтым займацца. Штодня я атрымліваю толькі ад Нямецкага агенцтва прэсы 40–50 кароткіх паведамленняў па рэгіёне Еўропы і Усходняй Еўропы — коратка, лаканічна, толькі факты. Дадаткова я штодня праслухоўваю навіны на ТБ-каналах ARD і ZDF, адзін раз у тыдзень чытаю штотыднёвую газету Die Zeit, якая акрамя палітыкі змяшчае матэрыялы з каментарамі, больш падрабязна інфармуе аб падаплёцы падзей.

Што тычыцца беларускіх СМІ, тут я вымушаны прызнацца ў сваёй ляноце, а да таго ж у мяне няма часу прабірацца праз тэксты на рускай мове, то я звяртаюся да тых СМІ, якія маюць англамоўную версію — найперш БЕЛТА, БелаПАН і tut.by.

— А час на кнігі ў Вас знаходзіцца?

— Для мяне гэта абсалютная неабходнасць. На жаль, я магу надаваць гэтаму занятку не столькі часу, як хацелася б. Але я кожны вечар чытаю, не важна, як позна кладуся спаць. Нават калі гэта адбываецца пасля паўночы, не пачытаўшы кнігу, я не засынаю.

— Што з прачытанага ў апошні час Вас асабліва ўразіла, што б Вы маглі параіць?

— Парэкамендаваць я мог бы, але баюся, што гэтыя кнігі ў рускай версіі не існуюць.

Перш за ўсё хацелася б згадаць кнігу гісторыка царквы Хайнца Шылінга «1517. Сусветная гісторыя аднаго года», якая ўпісваецца ў кантэкст святкавання 500-годдзя Рэфармацыі. Кніга на некалькіх сотнях старонак апавядае пра падзеі 1517 года, пра тое, што ім папярэднічала і рушыла ўслед пазней. Кніга сапраўды з’яўляецца вельмі моцным сведчаннем таго, як стваралася сусветная гісторыя. У 2017 годзе спаўняецца юбілей іншай падзеі сусветнага значэння, акрамя 500-годдзя беларускага кнігадрукавання, непарыўна звязанага з асобай Скарыны і ўпісанага ў кантэкст ўжо згаданай мной кнігі, а менавіта — 100-годдзе расійскай рэвалюцыі. Я маю звычай адначасова чытаць 3–4 кнігі, я цяпер чытаю ‑надцатую кнігу пра расійскую рэвалюцыю. Бонскі гісторык Марцін Ауст паспрабаваў у чарговы раз адлюстраваць гэтую падзею, пачынаючы з рэвалюцыі 1905 года, праз першую сусветную вайну, лютаўскую і затым кастрычніцкую рэвалюцыю. У цэнтры ўвагі аповяду знаходзіцца тэма краху імперый і стварэнне нацыянальных дзяржаў. Кніга называецца «Расійская рэвалюцыя». Яшчэ я хацеў бы парэкамендаваць вам творы, якія на мяне асабіста зрабілі велізарнае ўражанне — дзве грунтоўныя кнігі гісторыка Аляксандра Рабіновіча, які дэталёва займаўся распрацоўкай гэтай тэмы, «Бальшавікі прыходзяць да ўлады: Рэвалюцыя 1917 года ў Петраградзе» і «Бальшавікі ва ўладзе. Першы год савецкай эпохі ў Петраградзе». Я б аднёс названыя кнігі да хрэстаматыйных твораў на гэтую тэматыку. Напісана ў захапляльным стылі. І, зразумела, яшчэ адзін хрэстаматыйны твор — Джон Рыд «Дзесяць дзён, якія ўзрушылі свет». Гэтую кнігу чытаеш на адным дыханні за вечар, так займальна яна напісана.

А калі я вельмі стаміўся, то гэта добры стан для чытання раманаў, цяпер чытаю раман Уладзіміра Дудзінцава «Не хлебам адзіным», апублікаваны ў сярэдзіне 1950-ых гадоў.

— Што Вы думаеце пра беларускі літаратурны працэс? Святлана Алексіевіч атрымала Нобелеўскую прэмію па літаратуры, але беларуская ўлада не заўважыла гэтай падзеі ў афіцыйных СМІ. Толькі ў канцы дня, калі прэзідэнт вырашыў яе павіншаваць, з’явіліся першыя паведамленні. Беларускае грамадства падзялілася: хтосьці яе падтрымлівае, хтосьці называе ледзь не фашысткай. Што Вы з гэтай нагоды думаеце?

— Я, зразумела, не буду выказвацца з нагоды таго, як Вашай грамадскасці варта ацэньваць працу Святланы Алексіевіч, гэты выбар кожнаму трэба зрабіць самастойна. Мабыць, варта было б такія рэчы аддзяляць ад палітыкі. Мая жонка прачытала значна больш твораў Алексіевіч. Асабіста на мяне велізарнае ўражанне зрабіла кніга «Час сэканд-хэнд», бо гэта гісторыя вельмі асабістага характару. Паколькі я працяглы час вывучаў рускую і савецкую гісторыю, гэты твор асабіста мяне моцна ўразіў.

— У Вашай біяграфіі было ўказана, што Вы родам са старажытнага горада Гослар. Мне здаецца, што гэты факт не мог не адбіцца на Вашай ментальнасці. Ці адчуваеце Вы сябе ў нейкай ступені спадкаемцам  традыцый гэтага месца?

— Няпроста адказаць на гэтае пытанне, магчыма, камусьці іншаму гэта ўдалося б лепш, чым мне. Азіраючыся на апошнія 64 гады, я прыходжу да высновы, што мне пашанцавала паэтапна адкрываць для сябе велізарны свет. Першыя 12 гадоў я рос у вёсцы, сярод выдатных пейзажаў паўднёвага Гарца. Абсалютная свабода, якая ў такой форме была б немагчымая ні ў якім горадзе. І толькі ў 1964 годзе я апынуўся ў Гослары на наступныя дзевяць гадоў. Гэта быў горад з сарака тысячамі насельніцтва, у якім раптам сталі даступныя зусім іншыя рэчы: шмат магчымасцяў схадзіць у кіно, піўнушку, якіх не было ў вёсцы, можна было здзяйсняць розныя пакупкі, займацца разнастайнымі відамі спорту. І ўсё гэта ў горадзе, які налічвае сорак тысяч жыхароў, г.зн. я паступова ўкараняўся ў гэтае новае для мяне жыццё. Наступным лагічным этапам быў Гётынген, дзе я вучыўся ва ўніверсітэце на працягу шасці гадоў. Насельніцтва Гётынгена налічвала за 100 000 жыхароў, у той час характар ​​горада ў значнай ступені задаваў менавіта ўніверсітэт, у якім вучыліся 20 000 студэнтаў. Гэта зноў быў новы этап і новы вопыт. І ўсе гэтыя этапы, па-мойму, цудоўным чынам паслядоўна адбываліся ў маім жыцці. Такім чынам, кожнай фазе майго станаўлення адпавядала асяроддзе, якое не прад’яўляла да мяне завышаных патрабаванняў. І ў кожным з гэтых асяроддзяў я мог займацца самаразвіццём без надрыву. У гэтым мне вельмі пашанцавала.

— Цяпер у нас ідзе ажыўленае абмеркаванне будучыні мінскага раёна Асмалоўка. Улады плануюць яго знесці і забудаваць з прыцягненнем дэвелапераў. Мясцовыя жыхары пратэстуюць, яны лічаць, што гэта гістарычны цэнтр. Вам у Мінску камфортна? Ці ёсць у горадзе нейкія месцы, у якіх Вы хацелі б нешта памяняць, або, наадварот, Вы хацелі б сказаць, што гэта лепшы горад для жыцця?

— Я штодня праязджаю міма гэтага раёна, і мне цалкам зразумела, чаму людзі не адчуваюць асаблівага захаплення пры думцы пра яго знос. Гэты раён, несумненна, мае асаблівы характар. Не мая справа крытыкаваць кіраўніцтва горада, але асабіста мне было б шкада, калі б гэты характар ​​быў згублены ў сувязі з заменай існуючай забудовы на шматпавярховыя будынкі, якія нічога не гавораць. Тут можна казаць пра асаблівае асяроддзе. Вядома ж, я не стаў бы замоўчваць, што варта было б укласці сродкі ў рамонт гэтых двухпавярховых дамоў. Але страціць гэты раён было б шкада, бо ён уяўляе сабой часцінку тыповага Мінска. А наогул я карыстаюся неверагодным прывілеем дзякуючы ўдаламу размяшчэнню рэзідэнцыі. Яна знаходзіцца за паўтары хвіліны хады ад берагу Свіслачы, дзе я магу выдатна шпацыраваць, бегаць, я нават мог бы — для чаго, на жаль, у мяне няма часу — пасядзець на лавачцы і проста расслабіцца. У Мінска, у параўнанні з многімі іншымі вядомымі мне гарадамі, не ў апошнюю чаргу ў выніку разбурэнняў ў гады Другой сусветнай вайны, адкрыты характар, ён вельмі зялёны, што робіць яго асаблівым.

— У завяршэнне апошняе пытанне: на пяцьдзесят гадоў загадваць складана, а як Вы бачыце Усходнюю Еўропу праз дваццаць гадоў? Або якой бы Вы яе хацелі бачыць?

— Як вялікую супольнасць нацый, якія жывуць у міры адна з адной і якія ўсведамляюць, што толькі разам, а не ў канфліктах мы ў стане пабудаваць для нашых дзяцей шчаслівую і нармальную будучыню. Можа быць, сёння гэта няпроста сабе ўявіць, але нам неабходна зрабіць усё магчымае, каб дамагчыся менавіта такога становішча.

— Усходняя Еўропа ўпісваецца ў гэтае бачанне?

— Натуральна, абсалютна! Бачыце, мы ўсе суседзі — бліжнія або далёкія. А вышэйшай запаведдзю жыцця суседзяў з’яўляецца ўзаемнае разуменне і мірнае суіснаванне. Гэта натуральна. І цалкам відавочна: калі нашым суседзям дрэнна, нам таксама не можа быць добра. Нам не абысціся без гэтага пры правільным разуменні глабалізацыі: мы можам суіснаваць адзін з адным толькі на мірнай аснове, мірна вырашаць палітычныя канфлікты, гандляваць адзін з адным, сустракацца адзін з адным, нягледзячы на ​​межы, пажадана наогул без межаў. Можа быць, гэта бачанне, якое не здаецца цалкам магчымым, і тым не менш. Мы стварылі Еўрапейскі Саюз на аснове канкрэтнай гістарычнай перадумовы: нацыяналізм на працягу сотняў гадоў заўсёды прыводзіў да войнаў. Еўрапейскі Саюз пачаў свой шлях, каб пераадолець гэты нацыяналізм, каб тым самым прадухіліць войны. Вяртанне да нацыяналізму — няправільны адказ на выклікі, з якімі мы сутыкаемся.

Посол Словакии в Беларуси: Мы не можем давать социальное обеспечение мигрантам, тем самым забирая это у наших рабочих

Посол Швеции в Беларуси: «У нас женщины рассчитывают на равные условия»