Этыка: ці патрэбныя змены ў Кодэкс? Якія?

Напярэдадні з’езда наступныя змены амаль адзінагалосна былі ўхваленыя сябрамі Праўлення і Рады арганізацыі:

1. У артыкуле: “Не павінны публікавацца матэрыялы, атрыманыя шляхам падслухоўвання і далучэння да тэлефоннай размовы” замяніць на: “Не павінны публікавацца матэрыялы, атрыманыя шляхам парушэння таямніцы карэспандэнцыі, тэлефонных і іншых паведамленняў ці іншым неправамерным спосабам”.

2. У раздзеле “Прынцыпы публікацыі”: “Характарызаваць людзей у матэрыялах СМІ па расавай прыкмеце,веравызнанні, нацыянальнасці…” тэкст замяніць на: “Згадваць пра расу, веравызнанне і нацыянальнасць чалавека дапушчальна толькі ў тых выпадках, калі гэта мае істотнае значэнне для правільнага разумення публікацыі (сюжэту)”.

3. У раздзеле “Прынцыпы публікацыі”: “Матэрыялы,  перадрукаваныя з іншых сродкаў масавай інфармацыі, павінны мець адпаведныя спасылкі. Нават калі гаворка не вядзецца пра аўтарскае права, крыніцу раней апублікаванай трэцімі асобамі інфармацыі неабходна называць” сфармуляваць: “Матэрыялы (тэксты, фотаздымкі, відэа, аўдыё), выкарыстаныя з іншых сродкаў масавай інфармацыі (са спасылкамі ці без іх) не могуць быць “дапрацаванымі” перад публікацыяй – замена загалоўка, перамена ацэнак са станоўчай на нейтральную ці на адмоўную і наадварот (гэтае правіла не тычыцца простых інфармацыйных паведамленняў, якія не абараняюцца аўтарскім правам). Але нават калі гаворка не вядзецца пра аўтарскае права, крыніцу раней апублікаванай трэцімі асобамі інфармацыі неабходна называць – прозвішча аўтара, назва СМI, нумар газеты ці гіперспасылка на старонку ў анлайне (для анлайн-выданняў)”.

4. Унесці дадатковы пункт аб працы з крыніцамі інфармацыі. “Паважаць крыніцы інфармацыі”.

5. У раздзеле “Прынцыпы публікацыі”: “Выкладаючы факты, каментуючы іх і ўступаючы ў палеміку па тых ці іншых пытаннях, журналіст абавязаны прытрымлівацца этыкі і культуры дыялогу, выказваць павагу да чалавека, з якім палемізуе” дадаць сказ: “выкарыстанне абсцэннай лексікі  ў палеміцы ці журналісцкіх каментарах недапушчальнае” (абсцэнная лексіка (англ. obscene, ад лац. obscenus – агідны, непрыстойны), непрыстойная, нецэнзурная лексіка (у тым ліку мат).

6. У раздзеле “Прынцыпы пошуку і атрымання інфармацыі” замест: “Нельга ідэнтыфікаваць дзяцей ва ўзросце да 16 гадоў, якія сталі ахвярамі ці сведкамі сексуальных злачынстваў” напісаць: “Нельга ідэнтыфікаваць асобаў ва ўзросце да 18 гадоў, якія сталі ахвярамі ці сведкамі сексуальных злачынстваў”.

Між тым, на самім з’ездзе рашэнне пра ўнясенне правак не набрала большасці галасоў. Пасля гарачай дыскусіі дэлегаты вырашылі працягнуць абмеркаванне паправак да наступнага з’езду.

Прэс-служба ГА “БАЖ” вырашыла пацікавіцца, як ставяцца сябры цяперашняга Праўлення да прапанаваных зменаў і ці бачаць перспектывы іх прыняцця ў будучым?

Вольга Хвоін: Усе папраўкі слушныя, апроч забароны змяняць загалоўкі

– Я падтрымліваю ўсе пункты паправак у кодэкс, апроч трэцяга, – кажа журналістка газеты “Новы час”, кіраўніца інфармацыйнай службы ГА “БАЖ” Вольга Хвоін. – Усе гэтыя пункты з’яўляюцца ўдакладненнем ранейшых фармулёвак з улікам рэальных сітуацый. Такія папраўкі наспелі, і іх можна прыняць. Але пункт пра забарону дапрацоўваць матэрыялы пры перадруку мне падаецца абсалютна нерэальным для выканання.

Справа ў тым, што ўсе сучасныя беларускія СМІ заточаныя ў працы пад пашукавікі. Калі адкрыць, напрыклад, Яндэкс-стужку, на якую апошнім часам усе арыентуюцца, мы заўважым, што абсалютна ўсе робяць аднолькава. Калі ў кагосьці з’яўляецца нейкі цікавы матэрыял, кожны імкнецца перадрукаваць яго, па-свойму перапісаўшы загаловак і лід.

Гэта робіцца для таго, каб пошукавыя сістэмы ўспрымалі гэты матэрыял як арыгінальны і паказвалі чытачам. Так робяць зараз абсалютна ўсе. Таму можна забараніць выданням рабіць гэтак, але зразумела, што ніхто да гэтай забароны прыслухоўвацца не будзе, таму гэты пункт ад самага пачатку будзе невыканальны.

Міхась Янчук: Выступаю супраць забароны жаргону і прастамоўя

– Я падтрымліваю першыя тры пункты. Уключна з прапановай пра забарону дапрацоўваць матэрыялы іншых СМІ, – кажа намеснік старшыні ГА “БАЖ” Міхась Янчук.

– А вось чацверты пункт – “паважаць крыніцы інфармацыі” – я лічу крыху недапрацаваным. Думаю, ён павінен быць сфармуляваны кшталту “ахоўваць крыніцы інфармацыі” альбо “не разгалошваць крыніцы інфармацыі”.

І таксама я катэгарычна супраць пункту пра забарону абсцэннай лексікі, калі яна, як гаварылася на з’ездзе, можа ўключаць у сябе жаргонныя, дыялектныя і прастамоўныя выразы. У такой фармулёўцы атрымліваецца, што мы ўваходзім у нейкую тэрыторыю “адзіна правільнай мовы”, адхілення ад якой не дазваляецца. Бо пад абсцэннай лексікай можна разумець лексічныя адзінкі з прастамоўя, жаргонаў, тэрытарыяльных дыялектаў. Разам з тым, з забаронай нецэнзурнай лексікі я цалкам згодны.

Наогул жа я думаю, што названыя змены ў Кодэкс этыкі сапраўды наспелі і павінны вырашыць многія праблемы, якія паўстаюць у журналісцкай працы апошнім часам.

Зоя Хруцкая: Пункт пра павагу да крыніцаў інфармацыі трэба сфармуляваць больш дакладна

– Я падтрымліваю ўсе змены ў кодэкс, толькі пункт пра павагу да крыніцаў інфармацыі прапаную сфармуляваць больш дакладна. А ў астатнім прапанаваныя камісіяй змены лічу наспелымі і абсалютна патрэбнымі, – гаворыць кіраўнік аддзелу навінаў “Рэгіянальнай газеты” Зоя Хруцкая.

Алёна Шарамет: Забарону дапрацоўваць матэрыялы пры перадруку падтрымліваю

– Першую прапанову адносна прынцыпаў публікацыі, таямніцы карэспандэнцыі, тэлефонных і іншых паведамленняў лічу немэтазгоднай, – гаворыць рэдактар інтэрнэт-парталу TUT.BY Алёна Шарамет. – А вось другую прапанову – адносна згадак пра расу, веравызнанне і нацыянальнасць чалавека – лічу слушнай. Бо нават нядаўні выпадак з жанчынай у нікабе ў Маскве яскрава прадэманстраваў, як абурэнне людзей пераходзіць на ўсю групу людзей.

Пункт адносна забароны дапрацоўваць матэрыялы пры перадруку я падтрымліваю. У чацвёртым не бачу асаблівага сэнсу – як наогул можна працаваць у журналістыцы без павагі да крыніц інфармацыі? Таксама не бачу асаблівага сэнсу дадаваць нешта ў кодэкс наконт абсцэннай лексікі. На мой погляд, “журналіст абавязаны прытрымлівацца этыкі і культуры дыялогу, выказваць павагу да чалавека, з якім палемізуе” – і так вельмі добра напісана.

Адносна шостага пункту, пра змену 16 на 18 гадоў, лічу прапанову мэтазгоднай. А калі казаць у цэлым, то, я мяркую, што некаторыя змены ў кодэкс сапраўды наспелі.

Аляксандр Коктыш: Згодны з усімі прапановамі зменаў, апроч абсэннай лексікі

– Я згодны з усімі прапанаванымі папраўкамі, апроч згадкі пра абсцэнную лексіку, – далучаецца медыятрэнер Аляксандр Коктыш. – Пад гэты панятак, на мой погляд, можа падыходзіць вельмі шмат рэчаў. А я лічу, што не ўся абсцэнная лексіка – гэта дрэнна. Напрыклад, гэта могуць быць экспрэсіўныя эмацыйныя сказы, меркаванні. Таму цалкам адмаўляцца ад абсцэннай лексікі я лічу немэтазгодным і няправільным.

Аляксандр Старыкевіч: За год камісія так і не скарэктавала прапановы, адхіленыя з’ездам

– Першае, што мяне дзівіць у гэтай гісторыі, – што амаль за год пасля таго, як з’езд адхіліў змены ў кодэкс у такой рэдакцыі, яны не былі ніяк скарэктаваныя камісіяй. Таму зараз зноў абмяркоўваць тое, супраць чаго прагаласавалі дэлегаты, проста дзіўнавата, – кажа галоўны рэдактар інтэрнэт-газеты “Салідарнасць” Аляксандр Старыкевіч.

– Адносна саміх зменаў я магу сказаць толькі тое ж, што казаў на з’ездзе. На мой погляд, некаторыя з прадстаўленых прапаноў не маюць нічога супольнага з рэчаіснасцю. Таму прыняць і запісаць у кодэкс можна ўсё, што заўгодна, але выконвацца гэта не будзе. У прыватнасці, я маю на ўвазе забарону на дапрацоўку матэрыялаў і замену загалоўка пры перадруку. Гэта абсалютна бессэнсоўная рэч, якая не будзе працаваць, і не трэба, каб працавала. Бо ёсць розныя рэдакцыі, розныя фарматы, і я не бачу ў замене загалоўка, калі ён не скажае сутнасць, ніякай праблемы.

Тое ж самае я мяркую адносна забароны выкарыстання абсцэннай лексікі, бо абсцэнная лексіка можа ўключаць у сябе, напрыклад, прастамоўныя ці жаргонныя словы. Напрыклад, слова “заначка” – яно ж нікога не зневажае, ніяк не псуе літаратурнасць тэксту, але яно адначасова і прастамоўнае, і жаргоннае.

Канешне, я зусім не прыхільнік выкарыстоўваць брудную лаянку, аднак звужаць лексіку да такой ступені выглядае дзіўным. Ды і зважаць на гэтыя забароны, хутчэй за ўсё, ніхто не будзе.

Я спадзяюся, тыя заўвагі, якія гучалі на з’ездзе, былі камісіяй заўважаныя. Думаю, цяпер самой камісіі трэба сабрацца і паспрабаваць пераасэнсаваць рэчы, якія гаварыліся на з’ездзе, скарэктаваць свае прапановы, а пасля зноўку выносіць іх на абмеркаванне.

Алег Агееў: Трэба шырэй трактаваць права на прыватнасць асобаў

– Я наогул лічу, што пункт “Не павінны публікавацца матэрыялы, атрыманыя шляхам падслухоўвання і далучэння да тэлефоннай размовы…” трэба перанесці ў раздзел “Прынцыпы публікацыі”. Бо тут сябры Камісіі па этыцы вядуць гаворку акурат не пра забарону на падслухоўванне, а пра публікацыю такіх звестак, – гаворыць юрыст ГА “БАЖ” Алег Агееў.

– Да таго ж, я лічу жорсткую забарону на публікацыю такіх матэрыялаў неабгрунтаванай. Бо ёсць выключныя выпадкі, калі грамадскі інтарэс і значнасць праблемы нашмат вышэй за таямніцу карэспандэнцыі. Таму я лічу, што такая забарона не павінна быць стоадсоткавай.

І ў пункце “Нельга ідэнтыфікаваць асобаў ва ўзросце да 18 гадоў, якія сталі ахвярамі ці сведкамі сексуальных злачынстваў”, думаю, трэба шырэй трактаваць права на прыватнасць іншых асобаў. Трэба пашырыць пералік выпадкаў, калі журналіст не павінен ідэнтыфікаваць героя рэпартажу. Такі пералік, на мой погляд, павінен быць шырэйшым.

Зрэшты, старшыня Касіі па этыцы Анатоль Гуляеў гаворыць, што ўжо думаў пра карэктаванне прапановаў.

– Я выразна адчуў на з’ездзе, што тыя прапановы, якія мы зрабілі, нікому не патрэбныя. Але гэта не азначае, што праца над зменамі ў кодэкс будзе спынена. Я ўпэўнены, што змены ў этычныя кодэксы ў сувязі з развіццём тэхналогій патрэбныя. Таму мая праца на гэтым полі працягвалася, у тым ліку я спрабаваў нейкія ідэі выпрацоўваць з дапамогай студэнтаў Еўрапейскага гуманітарнага ўніверсітэта.

На сайце baj.by былі мае публікацыі адносна этычных кодэксаў. І зараз адзін з маіх студэнтаў піша бакалаўрскую працу, якая заключаецца ў стварэнні больш-менш прыстойнага этычнага кодэкса для анлайну. Мае новыя думкі сугучныя з тым, што раней прапаноўвала Камісія па этыцы, толькі там больш канкрэтыкі адносна анлайну.

То бок, працэс не спыніўся, хоць на абмеркаванне камісіі гэта пытанне пакуль не выносілася. Але раней ці пазней камісія вернецца да гэтага, – падсумоўвае няпростае абмеркаванне Анатоль Гуляеў.

Кодэкс журналісцкай этыкі ГА «БАЖ»

Абмяркоўвайце ў каментах! ↓ ↓ ↓