«Палякі! Вы забыліся, хто вам печы ў Асвенцыме выключыў?» Галоўрэды раённых газет пішуць дзіўныя калонкі

Журналісты «Зеркало» пачыталі гэтыя матэрыялы і расказваюць, як прапагандысты ў рэгіёнах спрабуюць уплываць на сваю аўдыторыю, — і тлумачаць, чаму яны хлусяць.

Галоўная рэдактарка капыльскай раённай газеты “Слава працы” Дзіяна Ткачэнка, намеснік старшыні Капыльскага райвыканкама Ірына Юхо, начальніца аддзела ідэалагічнай работы, культуры і па справах моладзі райвыканкама Ларыса Юхо, рэдактарка інтэрнэт-рэсурса “Слава працы” Таццяна Захарэвіч, фотакарэспандэнтка Наталля Давыдзенка. Магілёў, 28 траўня 2024 года. Фота: kopyl.by

У Беларусі 118 раёнаў, і ў кожным з іх ёсць свая газета, якая падпарадкоўваецца мясцоваму выканкаму. А значыць, у нашай краіне мусіць быць і 118 галоўных рэдактараў такіх выданняў. Гэтыя важныя ў раёнах людзі апошнія некалькі гадоў рэгулярна і актыўна пішуць свае калонкі — аўтарскія тэксты аб праблемах, якія іх трывожыць. Яны хваляць выступленні Лукашэнкі, мяркуюць, што ў Еўропе і ЗША «дзе захацеў — там і туалет», лічаць, што на Захадзе кіруюць спадчыннікі нацыстаў, і гэтак далей. 

Выдуманая цытата і «бацька дзейнічае толькі ў інтарэсах свайго народа»

«…у перыяд нестабільнасці журналісты самі выбралі сабе ролю «байцоў ідэалагічнага фронту», — сцвярджае ў сваім артыкуле для зборніка Пецярбургскіх чытанняў 2023 года былая выкладчыца журфака БДУ Алена Красоўская. Яна ж мяркуе, што «рэгіянальныя газеты на працягу апошніх пяці гадоў ідуць па траекторыі развіцця медыясістэм развітых краін свету».

Сваё месца ў шэрагах «байцоў ідэалагічнага фронту» на «траекторыі развіцця медыясістэм» займае і галоўная рэдактарка капыльскай газеты «Слава працы»Дзіяна Ткачэнка. Адной з тэм для яе калонкі ў красавіку гэтага года стаў Усебеларускі народны сход. Адметны гэты тэкст тым, што ён чамусьці знік з сайта газеты. Аднак інтэрнэт захаваў нам гэтую калонку, дзе гаворыцца аб змене ўлады ў Беларусі.

Ткачэнка лічыць, што Лукашэнка «ведае і адчувае народ», а УНС, на яе думку, «усенародная форма прыняцця рашэнняў, якая з’яўляецца інструментам перадачы ўлады». Адбыцца ж такія сур’ёзныя перамены ў краіне, як мяркуе галоўрэдка, могуць «не зараз, гадоў праз некалькі».

«Менавіта УНС зможа кантраляваць дзеянні прэзідэнта. Так, зараз пры Лукашэнку гэта больш фармальная працэдура, бо Бацька дзейнічае толькі ў інтарэсах свайго народа. А калі да ўлады прыйдзе іншы чалавек? Дзе гарантыі, што ён захавае вернасць Беларусі, не павядзе краіну па заходняй дарожцы? І тады гарантам правільнасці абранага курса і стане УНС, якое зможа заслухоўваць справаздачу новага прэзідэнта і даваць ацэнку яго дзеянням. А калі трэба, спыніць антыбеларускую палітыку. І любы чалавек, якога абяруць кіраўніком дзяржавы, будзе памятаць пра тое, у вырашэнні найважнейшых пытанняў ён не зможа дзейнічаць адвольна, а павінен быць упэўненым у падтрымцы Усебеларускага народнага сходу».

На справе ж Лукашэнка не «дзейнічае толькі ў інтарэсах свайго народа». Напрыклад, само з’яўленне УНС у 1996 годзе было патрэбна палітыку не для інтарэсаў беларусаў, а каб утрымаць уладу, калі яму пагражаў імпічмент, а ён канфліктаваў з парламентам і ў выніку разагнаў яго, пакінуўшы толькі верных сабе дэпутатаў. 

«Зладжанай працы прэзідэнта, Вярхоўнай Рады і Канстытуцыйнага суда не атрымалася. Не па віне прэзідэнта! Становішча, калі прэзідэнт адказвае за стан спраў у краіне і займаецца вырашэннем практычных праблем, а дэпутаты і канстытуцыйныя суддзі робяць сваім асноўным заняткам адхіленне прэзідэнта ад улады, не можа працягвацца бясконца. Я бачу тут толькі адзін шлях — канстытуцыйная рэформа», — казаў ён на першым УНС, дзе таксама сцвярджаў, што беларускі народ «не прымае дыктатуры».

Дакладна вызначыць «глабальныя» паўнамоцтвы УНС складана. Па Канстытуцыі гэта вышэйшы орган народаўладдзя, які вызначае ўнутраную і знешнюю палітыку. Але, на думку незалежнага палітолага Валерыя Карбалевіча, у рэчаіснасці УНС — «абсалютна дэкаратыўны элемент», які не спраўляецца з функцыямі, для якіх ствараўся.

Пра што яшчэ піша галоўрэдка Ткачэнка? Напрыклад, аб вязнях нацысцкіх лагераў. Праўда, выкарыстоўвае фэйкавую цытату, выглядае гэта так: 

«Ацэньваючы абстаноўку, якая адбываецца сёння ў свеце, мімаволі ўспамінаюцца словы намесніка старшыні фракцыі «Левых» у бундэстагу Сары Вагенкнехт: «Палякі! Вы забыліся, хто вам печы ў Асвенцыме выключыў?» Таму трэба няспынна нагадваць пра тых, чые жыцці вылецелі ў трубы „асвенцымаў“».

Ураджэнка ГДР Вагенкнехт — персона рэальная, якая стварыла ў мінулым годзе папулісцкую партыю свайго імя (у Бундэстагу ў яе 1,36% месцаў). А вось яе цытата — не, хоць яе і любяць выкарыстоўваць рэгіянальныя прапагандысты. Словы нібыта Вагенкнехт са згадваннем «укроўскіх нацыстаў» (Ткачэнка скараціла «арыгінал») амаль дзесяць гадоў таму тыражавалі расійскія рэсурсы, арыгінала з такімі абаротамі не існуе, хоць гэтая дэпутатка Бундэстага і з’яўляецца паслядоўным крытыкам працягу падтрымкі Украіны ў вайне з Расіяй.

Свет здурнеў — дзе захацеў, там і туалет

Віктар Ільюшчанка – галоўрэд пружанскай газеты «Раённыя будні». Яшчэ ў красавіку 2022-га галоўрэд у сваёй калонцы заявіў, што ва Украіне «працягваецца спецыяльная аперацыя па дэнацыфікацыі і дэмілітарызацыі», расійскія войскі пры гэтым «складаюцца з прафесіяналаў і кантрактнікаў». Як заявіў Ільюшчанка, Украіна «да таго ўпала ў нацызм, што жахліва робіцца».

Але Украіна не ўпала ў нацызм, як даводзіў да сваіх чытачоў Ільюшчанка. Гэта прызнаваў нават Лукашэнка, які пра «дэнацыфікацыю» казаў, што «гэта філасофія», і ўпіраў на першарадную важнасць для Расіі раззбраення Украіны. Дарэчы, кіраўнік расійскага МЗС Сяргей Лаўроў у тым жа 2022 годзе разважаў аб габрэйскай нацыянальнасці ўкраінскага прэзідэнта Уладзіміра Зяленскага, потым Уладзімір Пуцін прасіў прабачэння ў Ізраіля за лаўроўскія разважанні аб тым, што «у Гітлера таксама была габрэйская кроў».

Таксама расійскае войска не складалася толькі з прафесійных вайскоўцаў — яшчэ 9 сакавіка, за паўтара месяца да з’яўлення калонкі Ільюшчанка, Пуцін прызнаў, што ва Украіне ваююць тэрміновай службы.

Але толькі 2022 годам антыўкраінская і антызаходняя прапаганда галоўрэда «Раённых будняў» не скончылася. Хвалюе Ільюшчанку і ўвядзенне Польшчай буфернай зоны ля мяжы з Беларуссю — ён лічыць фэйкам тое, што ў нашу краіну завозяць мігрантаў і накіроўваюць да мяжы з Еўрасаюзам.

Наўрад ці чытачам пружанскай раёнкі ў бліжэйшым нумары раскажуць пра тое, што нагнятанне мігранцкага крызісу, у тым ліку завоз мігрантаў самалётамі і перапраўка ўладамі іх да беларуска-еўрасаюзаўскай мяжы, — гэта не фэйк. А пра арганізацыю плыні мігрантаў да беларускіх межаў з ЕС шмат пісалі.

Пра самалёты, якія прывозяць у нашую краіну мігрантаў, было вядома яшчэ тры гады таму, тады ж у расследаванні літоўскіх журналістаў гаварылася, што іракскія праваднікі просяць ад шасці да 15 тысяч долараў за дапамогу ў тым, каб незаконна прабрацца ў Літву праз Беларусь.

Пазней адзін з замежнікаў расказваў «Люстэрку», што «беларускія памежнікі сілай прымушаюць ісці ў Польшчу», такая ж сітуацыя з прымусам, са слоў мігрантаў, захоўвалася і надалей. Цяпер, пасля смерці 6 чэрвеня польскага вайскоўца ад рук аднаго з такіх мігрантаў, іх паток узрос на латвійскім напрамку. А паводле неафіцыйных звестак, па дыпламатычных каналах у Мінск быў накіраваны сігнал, што Польшча больш не будзе цярпець міграцыйны ціск на мяжы, а таксама знаходжанне за кратамі польскага журналіста і грамадскага актывіста Анджэя Пачобута.

Таксама краіны ЕС для галоўрэда «Раённых будняў» з’яўляюцца «марыянеткамі ў заакеанскага лялькавода», а санкцыі «прымушаюць нашы прадпрыемствы працаваць якасна, некаторыя — пераходзіць на выпуск новай прадукцыі, знаходзіць больш перспектыўныя рынкі збыту, займацца імпартазамяшчэннем». Цікавая інтэрпрэтацыя змяшчаецца і ў майскай калонцы гэтага года:

«Ведаеце, калі толькі глянуць на вынікі песеннага конкурсу „Еўрабачанне-2024“, то становіцца зразумелым, чаму адэкватныя людзі пачалі збягаць у Беларусь, Расію. Толькі з‑за каштоўнасьцяў, якія цяпер сілай насаджваюцца на Захадзе, прыходзіш да высновы, што свет здурнеў. Наркаманы, злачынцы, дзе захацеў, там і прыбіральня, — гэта цяперашняя Еўропа, ЗША. І тут задумаешся: можа, не так і патрэбны табе Луўр, Эйфелева вежа, Брадвей, Калізей, карыда… Дома ж лепей, спакайней і сытней. Калі толькі ўбачыць Парыж і адразу памерці? Не, такое не трэба».

Лялькаводства ЗША над Еўропай — гэта звычайны расійскі і беларускі прапагандысцкі наратыў. Санкцыі шкодзяць эканоміцы Беларусі — гэта прызнавалі айчынныя чыноўнікі. Адэкватнасць людзей, якія пераязджаюць у нашу краіну, можна ацаніць па іх прадстаўніках на дзяржТВ (там антываксеры і «рускамірцы»).

Што тычыцца тэзы аб злачынцах, то ў сярэднім у Беларусі сітуацыя горшая, чым у Літве, Польшчы, Латвіі і нават ЗША (няхай і з невялікім адрывам), — пра гэта гавораць міжнародныя даследаванні. Дарэчы, калі, да прыкладу, у суседняй Польшчы зладзіць «дзе захацеў, там і туалет», то можна атрымаць штраф да 1500 злотых, гэта значыць каля 1250 рублёў, у Беларусі пакаранне супастаўнае — да 1200 рублёў.

Шмат абразаў

Адна з самых пладавітых аўтарак — гэта галоўная рэдактарка столінскай газеты «Навіны Палесся» Алена Клімушка, яна не першы год актыўна піша калонкі для выдання, якое ўзначальвае. З’яўляюцца яны прыкладна раз на тыдзень. Да 2020 года Алена была палітычна актыўнай на папярэдніх парламенцкіх выбарах, калі крытыкавала незалежнага кандыдата. Да 2020-га Алена, відаць, набрала сілу і стыль, з таго часу яе выказванні падобныя адно да другога.

Ёсць звыклы слоўнікавы запас: «змагары», «Катлетніца», «Псіханаўская», «віленскі павучнік», «недаСМІ», «збеглыя», «тупарылыя пісакі» і гэтак далей.

У апошнім тэксце пра 30-годдзе Лукашэнкі ва ўладзе Клімушка піша: «Хто б яшчэ, як не ён, змог у 2020‑м утрымаць краіну на ўскрайку прорвы. Хто б змог выйсці са зброяй у руках, разам са сваім малодшым сынам, не баючыся пагроз і бясчынстваў зласлівага натоўпу?! Толькі той, хто з народам, — наш Лідэр, наш Бацька! Хіба можам мы яго падвесці? Бо ад нас трэба толькі прафесійна кожнаму на сваім працоўным месцы выконваць свае абавязкі. А гэта зусім няшмат у параўнанні з яго адказнасцю і намаганнямі для захавання міру ў сінявокай Беларусі». У папярэдняй калонцы было аб тым, што «праўда Захаду не патрэбная, таму што цяпер у руля спадчыннікі тых, хто капітуляваў у 1945 годзе». І такога ў тэкстах галоўрэдкі вельмі шмат.

Тут спынімся на тым, што, калі ў 2020 годзе Лукашэнка выходзіў ад свайго Палаца незалежнасці з аўтаматам без ражка і сынам Колем у поўным абмундзіраванні, — ні натоўпу, ні пагроз, ні бясчынстваў не было, толькі сілавікі ў балаклавах. Гэта міф, які канструюецца прапагандай, аб тым, што «Лукашэнка з аўтаматам усіх разагнаў». Хоць разганяць не было каго — да таго часу ўсе і так сышлі.

Што да спадчыннікаў нацыстаў ва ўладзе на Захадзе, то гэта любімыя айчыннай прапагандай наратывы прапаганды расійскай.

А ці ёсць паралелі? Можа, гэта нездарма?

Мы не аналізавалі ўсе 118 раёнак і яшчэ большую колькасць тэкстаў іх галоўных рэдактараў, аднак бачна, што некаторыя паралелі ў іх тэмах ёсць. Напрыклад, нядаўна і ў Пружанах, і Століне адначасова аказалася важнай тэма «30-годдзя інстытута прэзідэнцтва», гэта значыць трох дзесяцігоддзяў улады Лукашэнкі. Таксама «хвалююць» раёнкі і тэма мігрантаў на мяжы, і вайна ва Ўкраіне. Магчыма, ім «спускаюць» з аблвыканкамаў планы ці прыклады тэм, а магчыма, усё адбываецца натуральна.

Як лічаць улады, да 2025 года ўзровень даверу беларусаў дзяржмедыям павінен скласці як мінімум 43% (у 2021 годзе быў 38,4%). Магчыма, актуальныя калонкі павінны павысіць гэты давер.

«Газетны кантэнт, які прапануецца спажыўцу, павінен стаць унікальнай рыначнай прапановай, якая якасна адрозніваецца ад умоўна бясплатных медыяпрадуктаў», — адзначалася ў дзяржпраграме «Масавая інфармацыя і кнігавыданне» на 2021–2025 гады. Па планах на ўсё, у тым ліку і «актывізацыю дзейнасці па прасоўванні кантэнту ў сетцы Інтэрнэт, нарошчванне актыўнасці ў сацыяльных сетках і месэнджарах», прадугледжана больш за 1,18 мільярда рублёў.