«Белорусы и рынок»: Ці пройдзены пункт незвароту?

Як стала вядома 7 красавіка, заяву на звальненне па ўласным жаданні падаў яшчэ адзін супрацоўнік газеты «Белорусы и рынок» – Аляксандр Красько. Напрыканцы мінулага тыдня з’явілася інфармацыя пра заявы загадчыцы аддзелу прыватызацыі Таццяны Манёнак і загадчыка аддзелу таварных рынкаў Аляксандра Алесіна. Раней паведамлялася пра заявы намесніцы галоўнага рэдактара Ірыны Крыловіч, адказнага сакратара Юрыя Сезеня, загадчыцы аддзелу культуры Ганны Ждановіч, аглядальніка па фінансах Уладзіміра Тарасава, карэспандэнта Аляксея Аляксандрава і загадчыцы аддзелу нерухомасці Паліны Галубцовай.

Такім чынам, на сённяшні дзень ужо 9 штатных супрацоўнікаў заявілі пра жаданне звольніцца.

Заявы пакуль не падпісаныя. Фармальна ўсе заяўнікі яшчэ працуюць. Галоўны рэдактар газеты Валянціна Вештарт кажа, што вядзе індывідуальныя гутаркі, пераконваючы журналістаў застацца ў рэдакцыі.

Прэс-служба ГА “БАЖ” пагутарыла з супрацоўнікамі рэдакцыі і з галоўным рэдактарам газеты, распытаўшы пра матывы ўжо прынятых рашэнняў і далейшыя планы.

Валянціна Вештарт: «Мы не хочам, каб людзі звальняліся. Але мы вымушаныя будзем працаваць далей»

БАЖ: Пасля сустрэчы ў офісе ГА «БАЖ» прайшоў амаль месяц. Падчас яе дамовіліся пра камісію па стварэнні рэдакцыйнай палітыкі, і такі дакумент быў складзены. Ці змяніў ён што-небудзь у сітуацыі ўнутры рэдакцыі? 

В. Вештарт: Нічога не змянілася. Быў складзены добры праект: узятая за аснову тая рэдакцыйная палітыка, якую прапанаваў калектыў, якую дапоўнілі абсалютна адпаведнымі журналісцкай этыцы, заканадаўству і здароваму сэнсу рэчамі. Але, на жаль, тыя, хто нагнятае жарсці, не ідуць на кантакт і не ўступаюць у дыялог.

Мне падаецца, што гаворка ўжо ідзе не пра нейкія канкрэтныя рэчы. Людзі ідуць на прынцып. Яны хочуць, каб не было мяне, каб не было ніякіх змяненняў і каб не было акцыянераў, якія купілі газету. Але ж нельга адмаўляць рэчаіснасць!

БАЖ: Месяц таму ў БАЖ абмяркоўвалася і стварэнне камісіі па вырашэнні працоўнай спрэчкі. Але тады ні прадстаўнік акцыянераў, ні Вы гэтую ідэю не падтрымалі. Зыходзячы ў сённяшняй сітуацыі – магчыма, гэта ўсё ж мела сэнс?

В. Вештарт: На мой погляд, гэта было б пустой тратай часу. У нашым працоўным заканадаўстве пералічаныя канкрэтныя падставы для ўзнікнення «працоўнай спрэчкі»: яны тычацца зарплаты і іншых істотных умоваў. Нічога гэтага не парушана. Не можа быць падставай для працоўнай спрэчкі нежаданне калектыву прытрымлівацца працоўнага заканадаўства.

А проста адмаўленне – «мы не хочам, каб нешта мянялася» – нельга абмяркоўваць. Склад акцыянераў змяніўся, і ў іх ёсць права ставіць задачы калектыву.

БАЖ: Тобок, канфлікт паўстаў з‑за адсутнасці працоўнай дысцыпліны з боку супрацоўнікаў?

В. Вештарт: І гэта ў тым ліку. У газеце склалася свая «сістэма жыцця». Мяне можна называць як заўгодна – дыктатарам, аўтарытарным кіраўніком. Але я лічу нармальнай з’явай, калі людзі ходзяць на працу. Няхай не з 9‑і да 18‑і, але проста прыходзяць цягам дня, хаця б на 3–4 гадзіны, на сваё працоўнае месца і хаця б кажуць кіраўніку, куды яны збіраюцца пайсці. Я лічу нармальным, калі нумар абмяркоўваеца дэтальна – куды мы што будзем ставіць, якога памеру будзем пісаць матэрыялы. І мне складана зразумець довады калектыва пра тое, што «ў нас не прынята хадзіць на працу» і «ў кожнага ёсць свой уласны план у галаве». Як кіраўнік я хачу ведаць, які там план. 

Ні акцыянеры, ні я не хацелі і не хочам, каб людзі звальняліся і каб газета знікла. Яна будзе. І мне вельмі горка, што тыя людзі, якія 25 гадоў напрацоўвалі добрыя базавыя традыцыі, не хочуць гэтыя традыцыі захаваць і развіць. Яны сталі ў позу – альбо мы ўсё пакідаем як ёсць, альбо рабіце што хочаце. Наша ж прапанова (акцыянераў і мяне як іх «правадніка») наступная: давайце пакінем усё лепшае, але дадамо і шмат новага.

На жаль, жыццё за гэтыя 25 гадоў памянялася шмат разоў. Мы хацелі б, каб у газеце засталіся і лепшыя аўтары, і лепшыя традыцыі. Але, калі калектыў кладзе заявы на стол і кажа – «альбо так, яе мы сказалі, альбо ніяк»  – што акцыянеры ў гэтай сітуацыі могуць зрабіць? І я, і акцыянеры вымушаныя будзем працаваць далей, запрашаць іншых людзей, вучыць маладых журналістаў, адаптаваць дасведчаных журналістаў да эканамічнай тэматыкі.

Я працягваю з усімі размаўляць, я кожны дзень вяду індывідуальныя гутаркі. У асабістых гутарках нібыта ніхто ні на што і не пакрыўджаны…

БАЖ: Вы кажаце пра гутаркі з тымі, хто падаў заявы на звальненне? Вы спрабуеце іх утрымаць, пераканаць?

В. Вештарт: Канешне. Таму што я не бачу ніякай прычыны для такіх дзеянняў. З газетай нічога страшнага не адбываецца. Як была яна дзелавой газетай для дзелавых людзей, такой яна і будзе паводле канцэпцыі. Проста жыццё ідзе, і трэба ўносіць пэўныя змяненні. Газета павінная прадавацца і неяк зарабляць. Яна не можа быць выданнем для вузкага кола людзей і выдавацца на нейкія ахвяраванні. Гэта несур’ёзна. Ва усякім выпадку, акцыянеры так на гэта глядзяць. 

Аляксандр Алесін: «Тут пытанне так стаіць: альбо рэдактар, альбо калектыў»

БАЖ: Вы не падалі заяву на звальненне разам з першай групай з шасці чалавек таму, што яшчэ вагаліся?

А. Алесін: Тут рашэнні прымае кожны з нас самастойна. Мы з Манёнак Таццянай Уладзіміраўнай спадзяваліся, што заснавальнікі выдання звернуць увагу на падзеі ў газеце і прымуць нейкія меры. Нам не хацелася наносіць страты выданню, у якім мы прапрацавалі 20 гадоў, якому ў гэтым годзе спаўняецца 25 гадоў і ў якое мы ўклалі шмат сіл і здароўя.

Але заснавальнікі выдання вядуць яго курсам «Тытаніка» на айсберг. Гэта выглядае як спроба знішчыць газету. Некаторыя чытачы, з якімі я кантактую, лічаць гэта сакрэтнай аперацыяй спецслужб, якія праз падстаўных асобаў выкупілі і цяпер хочуць знішчыць нязручнае для іх выданне.

Іншыя кажуць – маўляў, з газеты хочуць вытрыбушыць увесь змест, а пад «абалонку» атрымліваць нейкае фінансаванне. Маўляў, ім спатрэбіўся брэнд, імя, і не важна, што там пішуць. Я, канешне, не прытрымліваюся такіх крайніх пунктаў гледжання. Думаю, што тут адыграла ролю некампетэнтнасць людзей, што атрымалі ўладу над газетай.

Выданне раней было апірышчам незалежнай думкі. Інтарэсам нашых аўтараў было захаванне Беларусі як квітнеючай незалежнай дзяржавы, і мы па меры сіл змагаліся з усім, што магло падарваць палітычнае і эканамічнае здароўе нашай краіны.

Цяпер жа нам прапануюць «аблегчыць кантэнт» – сысці ад знешняй і ўнутранай палітыкі з тым, каб, магчыма, да нас прыйшлі тыя рэкламадаўцы, якія з боязі перад уладамі не публікавалі ў нас рэкламу. Папануецца актывізаваць рэалізацыю нашай газеты ў гастраномах, сярод індывідуальных прадпрымальнікаў і г.д. Тобок – змяніць профіль газеты, зрабіўшы з яе нешта накшалт «Гастранома» ці «Ва-банка».

Кажуць пра тое, што ў нас маленькі тыраж. Але ж мы былі, не пабаюся сказаць, элітарным выданнем, арыентаваным на людзей, якія думаюць! Мы лічым, што, пакінуўшы свайго чытача, які нам верыў, мы пазбавімся наогул рынкавай нішы і будзем проста адной са шматлікіх газет, якія раскладваюць у паштовыя скрыні бясплатна. І незлічоная колькасць якіх ужо загінула.

Мы доўга трымаліся і «ваявалі» з новым галоўным рэдактарам, які стаў адміністратыўнымі захадамі з нашых шэрагаў выбіваць людзей. І найперш пад удар трапіла моладзь, якая ні фізічна, ні эмацыйна не можа супраціўляцца такому ціску. Але гэта будучыня нашай газеты! Не Манёнак, не Алесін, а людзі, якія набраліся досведу ў нас і валодаюць несумненным талентам, крэатыўнасцю, якіх нашы чытачы ўжо заўважылі. А іх выціснулі з газеты, спадзеючыся на тое, што ёсць дастаткова маргіналаў, якіх можна прыцягнуць і прымусіць зрабіць тое, што трэба заснавальнкам.

БАЖ: На Ваш погляд, «кропка невяртання» пройдзеная ці ёсць умовы, пры якіх можна было б вярнуць усё на зыходныя пазіцыі?

А.А.:  Мне вельмі непрыемна гэта гаварыць, бо я чалавек не крыважэрны, але, па-мойму, асабістыя стасункі настолькі абвастрыліся, што толькі змена галоўнага рэдактара магла б захаваць калектыў газеты.

Спроба навязаць незалежнай газеце метады адміністратыўнага ціску проста тут недарэчы. Не трэба журналістам, якія працуюць дзясяткі гадоў, указваць, у якія дзверы заходзіць, з кім размаўляць, як будаваць матэрыял.

У нас кожны рэдактар у сваёй галіне – прафесіянал. І ніколі яшчэ ніводны журналіст не падвёў галоўнага рэдактара, не прадставіўшы яму матэрыял высокай якасці. Спроба змяніць гэтую парадыгму і з’явілася каменем сутыкнення, на жаль.

Мы не супраць развіцця, не супраць прыстасоўвання рэдакцыйнай палітыкі да рынкавых умоваў. Усё мяняецца. Але, калі ёсць наладжаны механізм, яго можна падпраўляць, але не ламаць, не выкідваць складнікі аж да рухавіка!

БАЖ: Вы казалі пра «канспіралагічныя тэорыі» чытачоў адносна прычын канфлікту ў рэдакцыі. А якая Ваша ўласная?

А.А.: Я думаю, тут рэч у асабістых амбіцыях новага галоўнага рэдактара. Заснавальнікі вельмі далёка, яны ў Польшчы, яны людзі, далёкія ад свету журналістыкі ў Беларусі. Але ім хочацца мець, як было сказана, выданне, якое прыносіць прыбытак. Маўляў, мы стратнае выданне, у газеты няма чытачоў, а значыць, патрэбныя рэформы паводле бачання галоўнага рэдактара.

Я не маю нічога супраць Валянціны Вештарт як асобы. Мне нават крыху шкада чалавека, які пастаянна «наступае на міны» і настроіў супраць сябе ўсіх у калектыве. Так працаваць можна, толькі цалкам «зачысціўшы» пляцоўку. Пытанне стаіць так: альбо рэдактар, альбо калектыў…

Ірына Крыловіч: «У нас засталіся толькі нашыя імёны»

БАЖ: Вы падалі заяву на звальненне з фармулёўкай «па ўласным жаданні»?

І. Крыловіч: Так, бо на нам не пакінулі выбару. Мы спрабавалі хаця б тых, хто менш за ўсіх атрымлівае, правесці «па скарачэнні штату». Але нам наўпрост было сказана: звальняйцеся па ўласным жаданні.

Насамрэч, некаторых людзей я нават пэўны час стрымлівала. Яны адразу сказалі, што не гатовыя працаваць з новым галоўным рэдактарам у прапанаванай ёй канцэпцыі. Ясна, што гэта будзе іншая газета, і мы лічым, што ў яе няма перспектыў для развіцця. Мы паклалі свае заявы пасля інтэрв’ю Дзмітрыя Новікава Радыё «Свабода», бо зразумелі, што шанцаў няма…

БАЖ: Фармальна вам трэба хадзіць на працу яшчэ месяц?

І.К.: Так, мы месяц працуем. Але я ў адпачынку з мінулага панядзелка. Двое з журналістаў, якія паклалі заявы ў аўторак, цяпер таксама ў адпачынку, яшчэ адна журналістка пойдзе ў адпачынак праз тыдзень. Мы баяліся, што не вытрымаем яшчэ месяц. Людзі ўжо вельмі стаміліся.

БАЖ: Прайшла інфармацыя пра выкупленне Вамі даменнага імя bel­ry­nak.by. Пра новы інтэрнэт-праект пакуль рана казаць?

І.К.: Вельмі не хацелася, каб людзей па адным «выціснулі», а яны яшчэ і адчувалі сябе вінаватымі пры гэтым. Мне і газету шкада, але і людзей шкада, бо калектыў у нас быў унікальны. І калі зараз проста разбегчыся па розных рэдакцыях – мне падаецца, людзі згубяцца.

На сённяшні день большасць гатовая працаваць над чымсьці новым – і Таццяна Манёнак, і Аляксандр Алесін у тым ліку. Я цудоўна ўсведамляю, што нам трэба дзейнічаць хутка, каб захаваць чытача. Але ў нас няма нічога: ні юрыдычнай асобы, ні сайта. У нас ёсць толькі нашыя імёны.

БАЖ: Ці дало нешта пасярэдніцтва БАЖ у гэтым канфлікце?

І.К.: Насамрэч, мы вельмі ўдзячныя за тое, што ў нас прайшоў сход у БАЖ. Мабыць, бываюць сітуацыі, калі немагчыма дамовіцца. Але тое, што нам далі магчымасць сустрэцца у прысутнасці пасярэднікаў, для нас было вельмі важным момантам. Да гэтага часу мы як бы «варыліся» ўнутры са сваімі праблемамі. Калі табе ўвесь час кажуць «вы нічога не разумееце, вы не такія, гэта вы тут супраць нас, а мы добрыя», то міжволі пачнаеш думаць – можа, ты сапраўды чагосьці не разумееш? У нейкай ступені тая сустрэча была, мабыць, паваротным момантам. Бо мы разлічвалі, што новыя гаспадары прынамсі пойдуць на стварэнне камісіі па абмеркаванні ўнутрырэдакцыйнага канфлікту. Але, калі яны рэзка адмовіліся, стала зразумела, што нічога ў нас з імі не атрымаецца.

Паўлюк Быкоўскі: «Газета існавала як журналісцкі праект, а не як медыябізнес»

БАЖ: Як бы Вы сфармулявалі сутнасць канфлікту ў рэдакцыі «Белорусы и рынок»?

П. Быкоўскі: Не супалі чаканні калектыву рэдакцыі, мінарытарных акцыянераў і новых гаспадароў кантрольнага пакету адносна таго, што і як мусіць развівацца ў выданні. Разбураны давер паміж гаспадарамі газеты, калектывам і мінарытарнымі акцыянерамі.

Газета існавала як журналісцкі праект, а не як медыябізнес. Стасункі ў калектыве і патрабаванні да супрацоўнікаў заўсёды абмяркоўваліся і вырашаліся шляхам кампрамісу. А зараз паўстае пытанне пра тое, якія патрабаванні да супрацоўнікаў юрыдычна замацаваныя і што мусіць рэальна выконвацца.

Напрыклад, мне два месяцы таму было сказана, што навіны і палітыка не патрэбныя выданню, і што мне прапануюць працаваць на тэме hi-tech. А зараз я атрымаў афіцыйнае паведамленне ад рэдактара, нібыта нічога гэтага не было і мне прапануюць кіраваць аддзелам палітыкі, якім я і раней кіраваў. Але ў гэтым аддзеле звольненыя супрацоўнікі, а тыя тэмы, якія зацвярджаліся для друку, не выходзілі ў газеце. Я не ведаю, як давяраць такому кіраўніку.

БАЖ: Звольненыя ці падалі заявы на звальненне?

П.Б.: Яны ўжо не працуюць. Гэта, у прыватнасці, Ігар Ільяш.

БАЖ: Ці ёсць у Вас уласная версія прычын такога імклівага развіцця падзеяў?

П. Б.: Развіццё не было імклівым, бо здзелка па перадачы акцый адбылася летам мінулага года. Паколькі акцыянерамі сталі людзі, сярод якіх ёсць неўязныя ў Беларусь, наўрад ці варта бачыць тут “руку спецслужбаў”. Хутчэй, тут быў сапсаваны тэлефон і непаразуменне. Але тое, што новыя гаспадары – у прыватнасці, Дзмітрый Новікаў і Валянціна Вештарт – не зрабілі ніякіх крокаў насустрач калектыву – гэта відавочна. І мне асабіста вельмі дзіўна, што яны не пайшлі на стварэнне пагаджальнай камісіі па вырашэнні канфліктнай сітуацыі.   

БАЖ: А ці мела сэнс утварэнне камісіі па стварэнні рэдакцыйнай палітыкі? Ці гэта другасная праблема, якая нічога не вырашала?

П.Б.: Калі б гэта было зроблена на самым пачатку, як тое прапаноўваў калектыў, – думаю, бакі зразумелі б, хто што хоча рабіць, і змаглі пра нешта дамовіцца. Але калі канфлікт ужо разросся, шанцаў было вельмі мала.

БАЖ: А калі б заснавальнік адклікаў кандыдатуру Валянціны Вештарт як галоўнага рэдактара, гэта магло б “абнуліць” канфлікт?

П.Б.: Я думаю, што гэта ў нейкай ступені магло б быць вырашэннем сітуацыі. Але яна настолькі глыбока зайшла ў канфлікт, што не абавязкова людзі, якія ўжо прыдумалі, як будуць жыць “пасля «Белорусов и рынка»”, захочуць вяртацца. Прынамсі, я не ўпэўнены, што гэта будзе большасць.

Я асабіста працую ў газеце ўжо палову жыцця і памятаю часы, калі ў ёй было карысна працаваць з матэрыяльнага пункту гледжання. Апошнія гады гэта было зусім не так. Але людзі працавалі не толькі “па інэрцыі”, не толькі з‑за лаяльнасці кіраўніцтва, а таму, што ў газеце быў вельмі класны здаровы клімат. Не было спрэчак, склок, людзі мелі магчымасць выказваць сваё меркаванне. Зараз склокі ўзнікаюць штодня, і абмяркоўваюцца абсалютна неверагодныя рэчы. Я не кажу, што гэта «заслуга» выключна Валянціны Вершарт – так склалася сітуацыя. Ёсць пакрыўджаныя, якія звычайна не бываюць аб’ектыўнымі. Але ў такой сітуацыі шукаць паразумення крыху запозна.

БАЖ: Некаторыя “вонкавыя назіральнікі” могуць успрыняць гэта як негатовасць нашых незалежных СМІ працаваць у новых рынкавых умовах…

– Безумоўна, такая інтэрпрэтацыя можа прысутнічаць. Часткова менавіта тое, што «Белорусы и рынок» быў журналісцкім, а не бізнес-праектам, прывяло да таго, што газета не знайшла магчымасцяў зарабляць грошы ў не вельмі спрыяльнай рынкавай сітуацыі. Але тут пытанне не столькі да калектыву рэдакцыі, колькі да гаспадара. Вячаслаў Хадасоўскі не заўсёды абмярковаў з калектывам шляхі паляпшэння сітуацыі. Напрыклад, асабіста я сутыкаюся з неабходнасцю тлумачыць, чаму мая газета не рабіла таго-та і таго-та, што варта было б зрабіць…

Тут ёсць і “пакаленчаскія” рэчы, і неразуменне таго, што змяніўся рынак, змяніўся характар медыяспажывання. Усе гэтыя рэчы маглі б быць вырашаныя са зменай кіраўніцтва рэдакцыі. Не абавязкова гаспадара – можа, з’явіўся б новы дырэктар. Новая кроў магла б даць новыя магчымасці развіцця.

БАЖ: Якія асноўныя высновы можна зрабіць з сітуацыі на будучыню?

П.Б.: Памылка першая. Трэба было вывучыць і абмеркаваць з прыцягненнем экспертаў, “на якім свеце” знаходзіцца рэдакцыя і што з ёй можна рабіць. Памылка другая. Замест распрацоўкі нейкага антыкрызіснага плана, рэдакцыйнай канцэпцыі мы чулі толькі нешта на словах і мелі ўрывачныя звесткі, якія выдаваліся за распрацаваную канцэпцыю. Існуюць сацыялагічныя апытанні, якія рабілася для нашай рэдакцыі. Новыя гаспадары ў іх не зазірнулі. Калі б гэта было зроблена, яны б ведалі, чаго хочуць нашы чытачы і як працаваць з нашай аўдыторыяй. Калі б яны прааналізавалі нашу дзейнасць, то зразумелі б, чаму наклад у 2014 годзе стаў горш распрадавацца. Тады газета па рашэнні кіраўніцтва не была пададзена ў падпісны каталог, і з‑за гэтага мы згубілі падпісчыкаў, якія проста не прыдумалі, як ім падпісвацца праз сістэму адпраўкі СМСак і пералікаў праз АРІП (ЕРИП-рус.).

БАЖ: Якія Вашыя прагнозы адносна будучыні папяровай газеты?

П.Б.: Хутчэй за ўсё, што б ні рабіла газета (абы выходзіла і не змяншала накладу), яна па інэрцыі будзе атрымліваць рэкламу і магчымасць для існавання. Іншая справа –  калі сыходзяць вядомыя журналісты, гэта ўплывае на аўдыторыю, якая можа расчаравацца. Але могуць прыйсці іншыя журналісты, з якіх праз пэўны час можна вырасціць зорак. Для гэтага спатрэбіцца не вельмі вялікі перыяд часу, але мэтанакіраваная праца. Я ведаю праекты, у якіх зорак вырошчвалі за палову года.

БАЖ: Як бы Вы ацанілі ролю БАЖ як медыятара ў гэтым працэсе?

П.Б.: БАЖ не зяўляецца прафсаюзам і не мог быць бокам для вядзення перамоваў з наймальнікам. Таму выключна аўтарытэт арганізацыі, аўтарытэт спадарыні Літвіной прымусіў усіх сесці за адзін стол. Але юрыдычна гэта не мела ніякага прынцыповага значэння. Калі б існаваў прафсаюз журналістаў, была б калектыўная дамова, была б магчымасць унясення ў яе тых ці іншых пазіцый. У гэтай схеме БАЖ проста адсутнічае як фігурант, які можа нешта зрабіць.

Але з пункту гледжання аўтарытэту БАЖ мае вялікае значэнне, і калектыў ведльмі ўдзячны, што нам далі магчымаць выступіць перад назіральнікамі і паказаць, што мы нічога не выдумляем. Я думаю, што ў маральным, этычным плане роля БАЖ была істотная і станоўчая. А што не з кожнай сітуацыі можна знасці выйсце – ну, што ж зробіш…