Прымусовыя відэа прызнанняў ператвараюць катаванні ў інструмент дзяржпрапаганды — праваабаронцы

Відэа прызнанняў, атрыманыя пад прымусам, служаць для запалохвання грамадства і прыгнечання іншадумства, фактычна ператвараючы катаванні ў інструмент дзяржаўнай прапаганды, гаворыцца ў дакладзе Сусветнай арганізацыі супраць катаванняў (САСК) «Беларусь: Публічная трансляцыя прымусовых прызнанняў як форма катаванняў і жорсткага абыходжання».

Ілюстрацыя: pixabay.com

Адзначаецца, што СМІ, якія кантралююцца кіроўным рэжымам, цяпер распаўсюджваюць праз дзяржаўнае тэлебачанне, ютуб- і тэлеграм-каналы відэа з актывістамі, журналістамі, студэнтамі і звычайнымі грамадзянамі, якіх здымаюць на працягу некалькіх гадзін пасля арышту, падвяргаючы пагрозам, фізічнаму гвалту і знявагам.

“Перажылыя гвалт апісваюць эмацыйныя траўмы, сорам і сацыяльную ізаляцыю, якія могуць захоўвацца яшчэ доўга пасля публікацыі відэа ў інтэрнэце. Многія асцерагаюцца незваротнай шкоды для сваёй рэпутацыі і сем’яў”, — адзначаецца ў дакладзе.

Праваабаронцы звяртаюць увагу, што стварэнне такіх запісаў адпавядае крытэрам жорсткага абыходжання ў адпаведнасці з міжнародным правам і ў некаторых выпадках могуць дасягаць узроўню катаванняў.

“Праз пяць гадоў пасля рэпрэсій 2020 года сітуацыя ў Беларусі застаецца адной з самых сур’ёзных праблем з правамі чалавека ў Еўропе”, зазначаюць аўтары, падкрэсліваючы, што вытворчасць і распаўсюджванне відэаролікаў з прымусовымі прызнаннямі стала адной з самых яркіх праяў крызісу правоў чалавека ў краіне.

На думку САСК, публічнае распаўсюджванне прымусовых прызнанняў павінна быць кваліфікавана як асобнае парушэнне арт. 2, 15 і 16 Канвенцыі ААН супраць катаванняў.

Аўтары лічаць, што даклад дае Камітэту ААН супраць катаванняў магчымасць адкрыта асудзіць апісаную практыку, заклікаць да яе неадкладнага спынення і настойліва заклікаць да больш хуткага выдалення ўсіх відэазапісаў прымусовых прызнанняў з публічнага доступу.

ВПП таксама заклікае дзяржавы і міжнародныя арганізацыі сістэматычна дакументаваць лічбавыя і паказанні сведак для падтрымкі будучых працэсаў прыцягнення да адказнасці, уключаючы разгляды ў рамках міжнароднай або ўніверсальнай юрысдыкцыі.

Аналагічныя высновы былі зроблены ў даследаванні “Узлом і наступны злом. Даследаванне наступстваў для асобы чалавека. Аналіз відэа з недобраахвотнымі прызнаннямі беларусаў”, якія апублікаваў Міжнародны камітэт па расследаванні катаванняў у Беларусі ў ліпені.

У траўні стала вядома, што спецыяльны дакладчык па пытанні аб становішчы ў галіне правоў чалавека ў Беларусі Нілс Муйжніекс у сваім першым дакладзе на пасадзе зафіксаваў, што ў 2024 годзе праваабаронцы выявілі 669 “пакаяных відэа” пазбаўленых волі асоб, у некаторых выпадках у відэа былі дададзены “здзеклівыя спецэфекты”.

Практыка запісу такіх відэа з пазбаўленымі волі “з’яўляецца формай жорсткага абыходжання, якая супярэчыць арт. 7 і 10 Міжнароднага пакта аб грамадзянскіх і палітычных правах, і можа быць прыкметай іншых жорсткіх відаў абыходжання, якія прымяняюцца да асоб, якія знаходзяцца ў зняволенні”, адзначыў спецдакладчык у дакуменце.

У 2025 годзе набліжаныя да сілавых структур тэлеграм-каналы практычна не публікуюць такія відэа.