«Як журналісты сталі галоўнымі ворагамі Лукашэнкі». Выйшаў новы фільм пра беларускіх рэпарцёраў, пратэсты і рэпрэсіі

«Журналісты сталі асноўнай мішэнню»

Як расказаў Ян Блюз, праца над фільмам пачалася ў верасні 2022-га і доўжылася цягам года. Матэрыял здымалі ў Польшчы, Літве і Украіне, куды пераехалі многія беларусы пасля падзеяў 2020 года.

У цэнтры фільма — журналісты, якія асвятлялі пратэсты і сутыкнуліся з ціскам, рэпрэсіямі, затрыманнямі. Яны расказваюць, у якіх умовах вымушаны былі працаваць і як паступова павялічваўся і без таго вялікі прэсінг на незалежныя СМІ. Фільм дае выразнае ўяўленне аб умацаванні аўтакратыі і знішчэнні медыясектару. Інтэрв’ю суправаджаюцца кадрамі з вуліц, рэпартажамі, ролікамі з затрыманнем пратэстуючых і журналістаў. Папярэджваем: для беларусаў гэтыя відэа могуць стаць трыгернымі.

— Я вяла рэпартаж па тэлефоне, таму што інтэрнэта не было, — пра падзеі адразу пасля выбараў расказвае адна з гераіняў фільма, журналістка Любоў Лунёва. — Была толькі мабільная сувязь.

Журналісты сталі асноўнай мішэнню, адзначае яна. І гэта не фігуральны выраз, а канстатацыя зафіксаваных фактаў.

— Дзесятага жніўня мы паехалі да метро «Маладзёжная» і спыніліся каля натоўпу, — узгадвае Наталля Лубнеўская. — Здымалі што адбываецца. З супрацьлеглага боку вуліцы выбег атрад узброеных байцоў. Людзі пачалі ўцякаць. У нейкі момант мы сталі адыходзіць, бо была вельмі напружаная атмасфера. Я працягвала здымаць на тэлефон, таму не пабачыла, адкуль у мяне стралялі — толькі адчула, як нешта трапіла каля калена.

Як заўважалі многія рэпарцёры, камізэлькі з надпісам «Press» сталі мішэнямі для сілавікоў. Журналістаў шукалі сярод пратэстуючых, затрымлівалі, калі тыя чакалі вызвалення калегаў ля Акрэсціна, нават забіраліся праз вокны ў кватэры, адкуль вяліся рэпартажы.

— Калі АМАП пачаў ісці па кватэрах… думаеш, што трэба заставацца ў стабільным стане, не панікаваць, — узгадвае падрабязнасці свайго затрымання Дар’я Чульцова..

Па яе словах, калі яны з Кацярынай Андрэевай дазналіся, што ім пагражае крымінальная справа, «гэта быў шок». Журналісткі разумелі, хаця і не прызнаваліся адна адной: хутчэй за ўсё, іх чакае рэальны тэрмін у калоніі.

— Каця стала ім як костка ў горле. Яны не хацелі яе ўжо бачыць, — з болем адзначае Дар’я Чульцова.

«Ты бачыш грамадства аголенае, без мішуры»

Большая частка фільма прысвечаная контррэвалюцыі, калі пратэсты скончыліся, а пачаліся рэпрэсіі. У асобнай групе рызыкі апынуліся прадстаўнікі прэсы. У размове з БАЖ Ян Блюз прызнаўся, што быў прыгнечаны, калі даследаваў гісторыі людзей, асуджаных на доўгія гады турмы.

— У кастрычніку 2021 года прыйшлі да нас — да мяне дадому, дадому да майго намесніка, — расказвае Аксана Колб. — Шукалі пацверджанне таго, што мы фінансавалі пратэст.

Журналістка кажа, што вырашыла з’ехаць з Беларусі пасля завядзення супраць яе яшчэ адной крымінальнай справы, а таксама па просьбе родных. Сутыкнуліся з выцісненнем з краіны і іншыя прадстаўнікі незалежных медыяў. Дар’я Чульцова ўзгадвае, што за дзень да вызвалення ўсе аператыўнікі калоніі параілі ёй з’язджаць з краіны.

— На працягу года ён праводзіў расследаванне, чым займаецца расійскае пасольства і ўвогуле Расія ў Беларусі, — расказвае Аксана Колб пра калегу Дзяніса Івашына. — Яшчэ адна частка расследавання тычылася дзейнасці былога ўкраінскага «Беркута» на тэрыторыі Беларусі. Ён знайшоў 9 такіх беркутаўцаў і рыхтаваў яшчэ адну частку расследавання, знайшоў шмат цікавых фактаў, але не паспеў зрабіць — яго затрымалі.

Час, які журналісты правялі ў месцах несвабоды, узгадваць ім цяжка, але яны адзначаюць, што гэта быў важны досвед.

— Ты многае пазнаеш пра сябе, сваё асяроддзе, — кажа Аксана Колб. — Для журналіста гэта важны перыяд. Ты бачыш грамадства аголенае, без мішуры.

«Быў бы вельмі рады бачыць, што ідзе дыскусія аб тым, каб прыцягнуць да Міжнароднага крымінальнага суда ў Гаазе не толькі Лукашэнку, але і ягоных падначаленых»

Многія факты, прыведзеныя ў фільме, добра вядомыя беларускаму чытачу, але мэтавай аўдыторыяй аўтар лічыць усё ж такі еўрапейскіх гледачоў. На Захадзе ўжо забыліся пра падзеі ў Беларусі, і многія лічаць, што ўсё скончылася. А тэма рэпрэсіяў тамтэйшых кантэнт-рэдактароў не вельмі не цікавіць.

Таму з’яўленне фільма — добры знак і напамін пра тое, што на ўсходзе Еўропы адбываецца шмат несправядлівасці.

— Таталітарны рэжым заўсёды будзе ненавідзець свабоду слова, свабоду выказвання, і ў Беларусі журналісты цяпер — самыя галоўныя ворагі, — падкрэслівае Любоў Лунёва.

Паводле Яна Блюза, яму было важна паказаць, як абыходзяцца з палітвязнямі — нават больш жорстка, чым са злачынцамі.

— Я пачаў збіраць матэрыял, калі двое герояў фільма яшчэ знаходзіліся ў зняволенні — Дар’я Чульцова і Алег Груздзіловіч. Так што з першых вуснаў гледачы дазнаюцца пра тое, што адбываецца за кратамі ў Беларусі, — падкрэслівае аўтар фільма.

Ён сцвярджае, што яму асабіста была важная гэта праца, бо ён адчувае салідарнасць і лічыць, што медыясупольнасць павінна падтрымаць калегаў у нястачы.

— Беларускія журналісты, якія знаходзяцца ў зняволенні, заплацілі вельмі высокую цану за выкананне сваіх абавязкаў, — звяртае ўвагу Ян Блюз. — Цяпер медыяіндустрыя літаральна разгромленая, а журналістаў высылаюць горш за тэрарыстаў. Я быў бы вельмі рады бачыць, што ідзе дыскусія аб тым, каб прыцягнуць да Міжнароднага крымінальнага суда ў Гаазе не толькі Лукашэнку, але і ягоных падначаленых, у тым ліку суддзяў і супрацоўнікаў калоніяў.

Чытайце яшчэ:

Не 50 адсоткаў, а толькі два. Фактчэкінг па слядах калонкі Рымаса Бружаса на LRT

Беларускі фільм «Радзіма» перамог на кінафестывалі «Паўночнае ззянне-2023». Чаму гэта кіно неабходна паглядзець кожнаму?

«Самым эмацыйна складаным момантам была ноч ля Акрэсціна» — гутарка з Аляксеем Палуянам, чый фільм пра падзеі жніўня трапіў на Берлінале