Дзяржаўная і недзяржаўная прэса ў Беларусі: асноўныя тэмы і іх асвятленне. Студзень 2015 г.

Табліца змяшчае назву артыкула па тэме ў газеце “Комсомольская правда в Беларуси” і яго аб’ём, і назву артыкула па тэме ў “СБ.Беларусь Сегодня” і яго аб’ём.

Апісанне вынікаў даследавання

Колькасная розніца выяўленая амаль па ўсіх выбраных тэмах:

- Найбольшая розніца існуе ў асвятленні тэмаў “Прэс-канферэнцыя прэзідэнта А. Лукашэнкі” і “Ваенны канфлікт ва Украіне”. Памер матэрыялаў у “СБ.Беларусь Сегодня” па выніках прэс-канферэнцыі прэзідэнта амаль у 6 разоў перавышае паведамленні на гэту тэму ў “Комсомольская правда в Беларуси”. Матэрыялы на тэму канфлікту ва Украіне на першых трох палосах у “Комсомольская правда в Беларуси” адсутнічаюць, у той час як “СБ. Беларусь Сегодня” рэгулярна звяртаецца да гэтай тэмы.

- Найменшая колькасная розніца выяўлена ў асвятленні тэмаў “Тэракт у рэдакцыі газеты Char­lie Heb­do у Парыжы” і “Змены ў правілах дарожнага руху”.

Заўважная розніца выявілася і ў рытме тэматычнага асвятлення. Напрыклад, “Комсомольская правда в Беларуси” звяртаецца да тэмы “Валютны крызіс. Курс беларускага рубля” 9 разоў, “СБ. Беларусь Сегодня” – толькі адзін. Таксама “Змены ў правілах дарожнага руху” – тэма, якая спарадзіла рознабаковыя цікавыя тэксты ў “Комсомольская правда в Беларуси”: рэпартажы, інфармацыйная паведамленні, парады чытачам і інтэрвію. У той час як “СБ. Беларусь сегодня” настойліва, з нумара ў нумар, прапаноўвала сваім чытачам дазваніцца на прамую лініі з начальнікам УДАІ МУС Юрыем Літвінам і самім задаць усе свае пытанні. Чаму так? Можа зрабіць дапушчэнне, што такім чынам, пазбягаючы ўзняцця праблемных для чытачоў пытанняў, выданне імкнецца не фіксаваць увагі на нязручных для людзей рашэннях улады і не дэталізаваць іх. Тэмы, якія могуць спарадзіць і ўмацаваць крытычныя настроі аўдыторыі, абыходзяцца ўвагай ці асвятляюцца вельмі нейтральна.

Камерцыйна арыентаванае, зацікаўленае ў здабыцці новых чытачоў выданне ніколі не дазволіла б сабе прыкрывацца “афіцыйнымі асобамі” і ўнікаць журналісцкай распрацоўкі тэмы. Каманда “Комсомольская правда в Беларуси” ў асвятленні тэмы“Змены ў правілах дарожнага руху” дала калегам з дзяржаўнай прэсы бліскучы майстар-клас.

“Ваенны канфлікт ва Украіне”. Аналіз паказвае відавочную розніцу ў падыходах да асвятлення гэтай тэмы ў выбраных выданнях. “СБ. Беларусь Сегодня” ў студзені рэгулярна змяшчала паведамленні пра канфлікт. Характар паведамленняў — асцярожны і вытрыманы і строга адпавядае танальнасці афіцыйнай пазіцыі. У тэкстах адсутнічаюць крытычныя заўвагі, прычынна-выніковая сувязі, высновы і прагнозы пра магчымае развіццё падзей. Таксама адсутнічае асабістае меркаванне журналіста, — аўтар карыстаецца другаснымі крыніцамі і не з’яўляецца ўдзельнікам ці відавочцам падзеяў. Магчыма такім чынам рэдакцыя “СБ.Беларусь Сегодня” дае сігнал чытачам: “Тэма вельмі сур’ёзная, ігнараваць яе немагчыма, але і большага сказаць не можам”.

Паведамленні ў “СБ. Беларусь Сегодня” не маюць характару контрапрапаганды пануючым у эфіры расійскім СМІ. Аднак нейтральны медыйны тон, які практыкуе “СБ.Беларусь Сегодня”, можа стаць пэўнай інфармацыйнай процівагай у інфармацыйным полі і сігналам ці маяком для аўдыторыі. Для намёка на тое, што рэдакцыя і замоўцы рэдакцыйнай палітыкі “СБ. Беларусь Сегодня” прытрымліваюцца іншай ад расійскіх СМІ думкі, гэтых тэкстаў цалкам дастаткова.

На першых трох палосах “Комсомольская правда в Беларуси” рэпартажы і паведамленні пра ваенны канфлікт ва Украіне ў студзені адсутнічалі. Аднак выданне дуркуе матэрыялы адносна падзеяў ва Украіне, якія адбыліся ў Беларусі, а менавіта пра спробу мірных перамоваў. Артыкулы “Представители ДНР и ЛНР прилетели в Минск на переговоры, но даже не покинули территорию аэропорта” (“Комсомольская правда в Беларуси”, 30 студзеня) і “Решить в Минске судьбу мира на Украине снова не получилось”, (“Комсомольская правда в Беларуси”, 31 студзеня) агульнай колькасцю 11,5 тыс. знакаў маюць сітуатыўны характар і змест.

З’езд БРСМ. Таксама адна з падзеяў, якая падаецца надзвычай важнай рэдакцыі “СБ. Беларусь Сегодня”. Газета прысвячае з’езду БРСМ дзве першыя паласы і вялікія тэксты на самых рэйтынгавых месцах. “Комсомольская правда в Беларуси” ўвогуле абыходзіць падзею ўвагай.

Цікавай з пункту погляду аналізу падаецца назва артыкула пра з’езд БРСМ у “СБ. Беларусь Сегодня”. “Генералы своих карьер” – яўны парафраз назвы вядомага фільму “Генералы песчаных карьеров” пра дзяцей-жабракоў у Паўднёвай Амерыцы ў сярэдзіне мінулага стагоддзя. Дзеці ў фільме паўстаюць злымі і жорсткімі, а сама гісторыя кепска заканчваецца.

Высновы

Згодна сацыялагічнаму даследаванню “Медыясфера Беларусі” (Мн, 2014), асноўная аўдыторыя штодзённай прэсы ў Беларусі — гэта людзі ад 40–49 гадоў і ад 60 гадоў (гэтыя дзве групы складаюць прыкладная 35,0% аўдыторыі). Моладзі – 14,7%, сельскіх жыхароў — 45,2% , гарадскіх — 21,0%.

Недахоп кантэксту, агульнай інфармацыі пра падзеі характэрны як для дзяржаўнай, так і для незалежнай газеты. Вострыя палітычныя тэмы падаюцца альбо ўскосна, альбо ў выглядзе бясспрэчнай аксіёмы і ісціны, — рэдакцыя “СБ. Беларусь Сегодня”, напрыклад, “прыціскае” чытачоў памерам артыкулаў на палітычныя тэмы, “манументальнымі” загалоўкам і інш. Прадставіць альтэрнатыўную думку, пададзеную ў выданні “на роўных”, немагчыма. Пры асвятленні палітычных тэмаў і дзеянняў улады “Комсомольская правда в Беларуси” імкнецца максімальна спрасціць тэкст да набору фактаў і храналагічнай паслядоўнасці падзеяў. “Комсомольская правда в Беларуси” з любой тэмы імкнецца “выціснуць” “чалавечы фактар”, расказаць гісторыю, паказаць асобу. Тым часам, глыбінныя палітычныя і грамадскія тэндэнцыі застаюцца па-за ўвагай рэдакцыі. Шкада, бо абагульненні — таксама частка журналістыкі.

Як адно, так і другое выданне пазбягаюць рознасці думак, сутыкнення меркаванняў на сваіх старонках і праблемнай распрацоўкі тэмы. Газеты не ствараюць праблемнае поле, у якім мог бы нарадзіцца крытычны погляд чытача на падзеі, — максімум фактаў, мінімум экспертнага меркавання і ацэнак.

Выданні працуюць са сваёй аўдыторыяй, трымаючы “в уме” асноўны кантэкст. У прынцыпе, СМІ імкнуцца падаць сябе нібы па-за палітычным і грамадскім кантэкстам, але на самой справе гэты палітычны і грамадскі кантэкст існуе, ён вельмі моцны і змястоўны. Асаблівасць такога стылю працы – ілюзія валодання тэмай, якая ствараецца ў чытачоў. Але, пакуль чытачы распазнаюць “дарожныя знакі”, якія ім дае рэдакцыя, можна сказаць, што аўдыторыя з газетай “на адной хвалі”. Чытачы штодзённікаў, як паказваюць даследванні, — гэта людзі з савецкай спадчынай, што значна падаўжае жыццё журналістыкі недагаворак і намёкаў.

Інфармацыйныя агенцтвы

Асаблівасць дзейнасці інфармацыйнага агенцтва – гэта бесперапынная праца па стварэнні і распаўсюдзе навінаў і інфармацыйных матэрыялаў. Журналісты інфармацыйных агенцтваў, як правіла, першымі даведваюцца пра тое, што адбылося, і адразу ж выпускаюць інфармацыю «ў эфір» у выглядзе кароткіх паведамленняў. Рэпутацыя агенцтва залежыць ад дакладнасці і хуткасці працы. У Беларусі ў гэтым сегменце медыйнага поля дзве найбольш заўважныя кампаніі – дзяржаўнае агенцтва БелТА і прыватнае  БелаПАН.

Для аналізу паведамленняў інфармагенцтваў быў выбраны метад падліку паведамленняў па ключавых словах. Так, напрыклад, для тэмы “Валютны крызіс. Курс беларускага рубля” ключавымі словамі былі выбраныя — “крызіс”, “валюта”. Для тэмы “Ваенны канфлікт ва Украіне” адпаведна — “Украіна” і “сепартратысты” (было зроблена дапушчэнне, што так часцей за ўсё беларускія СМІ называюць адзін з бакоў канфлікту). Для тэмы “Прэс-канферэнцыя А. Лукашенкі”, ключавое слова - “Лукашэнка”, і г.д.

Слупкі з лічбамі — колькасць паведамленняў за студзень на сайце інфармагенцтва. Для падліку выкарыстоўвалася пошукавая сістэма сайтаў www.belapan.by і www.belta.by. Такім чынам, колькасць паведамленняў на сайтах інфармацыйных агенцтваў БелаПАН і БелТА з ключавымі словамі па выбраным тэмам з 1 студзеня па 1 лютага наступная:

Апісанне матрыцы

Даследаванне паказала, што колькаснай розніцы ў тэматычных паведамленнях інфармагенцтваў у студзені амаль няма. Самае вялікае разыходжанне выявілася ва ўзгадванні ў інфармацыйных паведамленнях словаў “сепаратысты” – 12 (Белапан) і 0 (БелТА). Магчыма, гэта тлумачыцца тым, што ў агенцтваў ёсць свая інфармацыйная палітыка адносна асвятлення падзеяў ва Украіне, і БелТА выкарыстоўвае іншую назву для бакоў гэтага канфлікту, а ключавое слова “сепаратысты” – даследчыцкая здагадка, якая супала з інфармацыйнай палітыкай БелаПАН.

Найбольшая колькасная розніца выявілася ў паведамленнях на тэму валютнага крызісу. Недзяржаўнае агенцтва часцей ужывала слова “крызіс” і “валюта”, у той час як БелТА альбо не пісала навінаў на гэтую тэму, альбо выкарыстоўвала для яе асвятлення іншую тэрміналогію. Таксама цікава, што абодва агенцтвы знайшлі амаль аднолькавую колькасць інфармацыйных нагодаў з удзелам Аляксандра Лукашэнкі.

Высновы

На падставе атрыманых дадзеных можна сцвярджаць, што інфармагенцтвы ў сваёй працы выкарыстоўваюць аднолькавую прафесійную парадыгму. Дзяржаўнае і незалежнае інфармацыйныя агенцтвы дзейнічаюць у практычна аднолькавым інфармацыйным полі. Яны, хутчэй за ўсё, карыстаюцца аднымі і тымі ж крыніцамі інфармацыі, звяртаюцца да аднолькавых ньюсмейкераў. Рытміка асвятлення вызначаных тэмаў таксама аказалася вельмі падобнай у абедзьвюх кампаній, што можа сведчыць як пра прамую канкурэнцыю, так і пра яе адсутнасць. Хутчэй за ўсё, у кожнага з агенцтваў ёсць свая статычная аўдыторыя, зацікаўленая ў спажыванні прадукта менавіта гэтай кампаніі, і не звяртаецца для параўнання ці аналізу да канкурэнтаў.

У любым выпадку, сітуацыя больш “роўная” чым у друкаваных СМІ. Гэта можа сведчыць у тым ліку пра адсутнасць спробаў маніпуляваць аўдыторыяй праз паведамленні інфармагенцтваў, і, як вынік, – ім можна давяраць больш, чым газетам.

Тэлебачанне: якасны аналіз тэмаў грамадска-палітычных праграмаў

Для параўнання былі выбраныя назвы публіцыстычных праграмаў у жанры “ток-шоў”, “рэпартаж” і “інтэрв’ю” з прыкладна аднолькавай эфірнай перыядычнасцю і месцам у вяшчальнай сетцы на спадарожнікавым канале “Белсат”– найбольш заўважным незалежным тэлевізійным праекце, (рэйтынг даверу ў аўдыторыі 42,1% , (“Медыясфера Беларусі”, Мн, 2014, с. 29) і на дзяржаўных каналах АНТ (тэлебачанне з самым высокім на сёння рэйтынгам даверу) і Першым Нацыянальным тэлеканале:

Высновы 

Ток-шоў. Відавочна, што рэдакцыі “Форума” і “Дело принципа” маюць розныя падыходы да пазіцыянавання свайго прадукту. Мы бачым выразна акрэсленае дыскусійнае поле ў назве ў назве праграмы (АНТ, “Дело принципа”) і неканфліктную артыкуляцыю праблемнага моманту замест назвы (“Белсат”, “Форум”). Назвы ток-шоў “Форум” не заўсёды зразумелыя і з пункту погляду логікі і мовы — як, напрыклад, назва “брак ці шлюб?”, ці “пакаленне сэксі”… Што ў перадачы з такой назвай чакае гледачоў?

Тэма ток-шоў “Дело принципа” на АНТ часам завострана да такой ступені, што калідор для дыскусіі застаецца надзвычай вузкі. Напрыклад, праграма “Достотачно ли деятельность власти освещена в прессе?”: як бы яе ўдзельнікі ні спрачаліся – уладу на перадачы з такой назвай не пакрытыкуеш.

Абодва каналы толькі адну праграму ў месяц прысвячаюць уласна палітычным тэмам. Назва праграмы “Самакіраванне – не для нас” на канале Белсат пакідае неабсяжны прастор для здагадак: пра што будзе перадача? Сінхронна “Форум” і “Дело принципа” звяртаюцца да праблем моладзі праз абмеркаванне наркатычнай залежнасці (АНТ) і паўсюднага “сэксі” (“Белсат”).

Рэпартаж. З аналізу назваў бачна, што “Белсат” значна больш змястоўны і востры ў прэзентацыі гэтага журналісцкага жанру. Мы маем узнятыя актуальныя сацыяльныя пытанні амаль у кожным выпуску “Рэпартэра” (“Белсат”) насуперак сумнай “нятленцы” ў “Специальном репортаже” на Першым Нацыянальным тэлеканале. Рэпартажы на дзяржаўным ТБ не маюць прывязкі да часу і вострай сацыяльнай ці палітычнай скіраванасці. Назвы праграмаў увогуле мала гавораць пра іх змест. Тым часам “Белсат” у складанні рэпартажнай лініі надае ўвагу як бягучай стужцы навінаў, так і назвам рэпартажаў, — яны цікавыя, вострыя, праблемныя.

Якое рэдакцыйнае рашэнне больш рэйтынгавае? Без сумневаў, перавага на баку “Белсату”, які бярэ актуальнасцю тэмаў, дакладнасцю фармулёўвак у назвах, сацыяльнай завостранасцю. А рэпартажы з назвамі “Балтийский берег” і “Детский мир” (“Специальный репортаж”, Першы Нацыянальны тэлеканал) могуць існаваць у любым часе і прасторы, акрамя прасторы прафесійнай журналістыкі.

Публіцыстыка і інтэрв’ю. “Актуальное интервью” на Першым Нацыянальным канале выкарыстоўвае ў назве толькі імя героя, у той час як “Белсат” разам з імёнамі герояў змяшчае і тэму для абмеркавання. Гэта сведчыць і пра больш паважлівы падыход да гледача. Тэма інтэрв’ю можа быць цікавай значна шырэйшаму колу гледачоў, чым кола знаёмых героя, — відавочная рэч, але пакуль яшчэ не ўсім зразумелая.

Высновы

Як дзяржаўнае, так і недзяржаўнае тэлебачанне недастаткова клапоцяцца пра сваю аўдыторыю. Назвы праектаў – выдатная магчымасць звярнуцца да зацікаўленых людзей і здабыць новых гледачоў. Ва ўмовах канкурэнцыі гэты спосаб нельга недаацэньваць.

Спіс выкарыстанай літаратуры:

М.М. Назаров. Контент-анализ медиа текстов

О.Т. Манаев. Контент-анализ — описание метода

МЕДИАСФЕРА БЕЛАРУСИ. Социологический аспект. Мн, 2014. (Электронная версія зборніка знаходзіцца на сайце www.iac.gov.by)