«Фінансаванне беларускіх медыяў пагаршаецца. Усё больш адчуваецца канкурэнцыя з боку расійскіх СМІ». Што рабіць?

Чаму праблемы ўзніклі цяпер?

Насамрэч пра неабходнасць устолівых мадэляў фінансавання шмат гаворыцца на закрытых (і не толькі) сустрэчах. Але назваць такой сістэму грантаў складана. Па-першае, у адрозненні ад рэкламнай мадэлі, грантавыя магчымасці моцна дыверсіфікаваныя. Прасцей кажучы, у мінулым годзе конкурс быў, а сёлета — няма, і медыям часта прыходзіцца шукаць новыя праграмы. Па-другое, толькі ўрадавыя праграмы часцей за ўсё маюць публічны заклік на падачу заявак.

Цяпер кажуць пра фармальнасці, напрыклад, недахопы ў афармленні грантавых заявак. Але ж раней тыя ж самыя праекты існавалі на працягу гадоў, напэўна, у менеджэраў маецца неабходны вопыт, і яны здолелі б падрыхтаваць дакументы як мае быць. Што ж змянілася?

— У першы час пасля рэлакацыі ў свеце быў сур’ёзны фокус увагі да Беларусі. Былі як каротка‑, так і доўгатэрміновыя праграмы па падтрымцы. Нейкі люфт да выжывання заставаўся, — нагадвае намеснік старшыні БАЖ Барыс Гарэцкі.

Аднак пасля пачатку шырокамаштабнай вайны ва Украіне сітуацыя карэнным чынам змянілася.

«Некаторыя донары разглядаюць Беларусь у адным пакеце з расійскімі ліберальнымі медыямі»

Ёсць яшчэ адзін важны фактар, які трэба ўлічваць. Усё часцей беларускія медыяменеджэры звяртаюць увагу на канкурэнцыю з боку СМІ з суседняй краіны, якія таксама прэтэндуюць на рэсурсы па падтрымцы незалежнай журналістыкі.

— Апошнія падзеі паказваюць, што колькасць сродкаў для беларускіх медыяў змяншаецца, і гэта звязана ў тым ліку з тым, што некаторыя донары разглядаюць Беларусь у адным пакеце з расійскімі ліберальнымі медыямі, — падкрэслівае Барыс Гарэцкі. — Атрымліваецца конкурс з высокімі патрабаваннямі, але без уліку лакальнай сітуацыі.

Напрыклад, была ўмова, каб ахоп у СМІ быў не меней 1 мільёна чалавек. Але адна гаворка пра краіну, дзе, па афіцыйных звестках, насельніцтва складае 9,3 млн чалавек, а другая — пра дзяржаву з 143-ма мільёнамі. Розніца — у 15 разоў!

У такім выпадку лагічна ўлічваць не колькасныя паказчыкі, а ахопы аўдыторыі ў працэнтах. Інакш атрымліваецца як у старым анекдоце, дзе удзельнічалі два лёгкаатлеты: амерыканец прыйшоў перадапошнім, паведамляла радыё СССР, а савецкі бягун крыху адстаў ад лідэра.

Нагадаем, што, згодна з дадзенымі Беларускай аналітычнай майстэрні,57% грамадства давярае незалежным медыям. Ва ўмовах крыміналізацыі журналістыкі, лічаць сацыёлагі, беларусы застаюцца адкрытыя да альтэрнатыўных крыніц. Тытанічныя намаганні рэжыму па насаджэнні інфармацыйнай гігіены вельмі складана назваць паспяховымі.

Рытарычнае пытанне: ці могуць расійскія ліберальныя медыя аб’ектыўна і поўна асвятляць падзеі ў Беларусі?

Фармальны падыход падсвечвае прыкры і небяспечны факт: нашыя незалежныя медыя далёка не ўсе ўспрымаюць як суб’ект, не хочуць бачыць розніцу паміж беларусамі і расіянамі, нягледзячы на шматлікія просьбы і намаганні дэмакратычных палітыкаў.

Менавіта пра гэта казаў нядаўна галоўны рэдактар «Еўрарадыё» Павел Свярдлоў:

— У еўрапейскіх бюрактараў пачынае панаваць падыход, што ёсць «медыя ў выгнанні», і не мае значэння, з якой краіны гэтыя медыя — Беларусь, Расія і г.д. Нас аб’ядноўваюць і грошы выдзяляюцца на ўсіх. Ацэньваюць па ахопах. Але мільён падпісчыкаў на YouTube для расійскіх медыя і мільён падпісчыкаў для беларускіх СМІ параўноўваць нельга.

Да таго ж, расійскія медыя кажуць, што ў нас частка падпісчыкаў з Беларусі і мы можам пісаць і для іх. Еўрапейскіх палітыкаў гэта задавальняе: праблема вырашана.

Але ж ці могуць расійскія ліберальныя медыя аб’ектыўна і поўна асвятляць падзеі ў Беларусі? Ці ёсць у іх крыніцы, разуменне і, галоўнае, жаданне? Відавочна, што не.

Дастаткова паглядзець, як падавалася імі апошняя навіна пра праблемы песімізацыі незалежных беларускіх рэсурсаў у Google, на што звярнуў увагу Media IQ. Расійскія СМІ перадрукавалі навіну Finan­cial Times і змясцілі акцэнт, сказіўшы інфармацыю. Нібыта гаворка ішла пра РФ з Беларуссю, хаця гэта не так. У арыгінале Расія ўвогуле не згадвалася.

«У некаторых незалежных медыяў засталіся сродкі на месяц-два працы»

Каб аб’ектыўна ацэньваць працэсы, то можна ўзгадаць, колькі расійскіх медыяпраектаў з’явілася пасля пачатку вайны: Astra, «Вёрстка», «Дрон», «Проект» і інш.

А што назіраем у беларускай медыясферы? Зачыніліся першая прыватная радыёстанцыя BA, слуцкае раённае выданне «Інфа-кур’ер», тэлеканал «Ранак», літаратурны часопіс «Дзеяслоў». За апошні час пра праблемы з фінансаваннем абвесцілі Reform.by, Plan B, KYKY. Спіс можна працягваць…

— У некаторых незалежных медыяў засталіся сродкі на месяц-два працы, — папярэджвае Барыс Гарэцкі.

Агульнымі тэндэнцыямі сталі атамізацыя медыяў і журналістаў (многія распачынаюць свае уласныя праекты), сыход з прафесіі ў сумежную вобласць (праца ў НДА ці SMM) ці іншую сферу (некаторыя падаліся ў IT) альбо праца ў іншай юрысдыкцыі (журналісты ўладкоўваюцца ў СМІ краін знаходжання, ёсць таксама выпадак, калі беларускія журналісты адкрылі новае медыя з мясцовай тэматыкай у іншай дзяржаве — DigitalBusiness.kz).

Канешне, усё гэта — дэматывуючыя працэсы, якія не ідуць на карысць незалежнай медыясферы. Тыя ж Telegram- і YouTube-каналы, якія фонды фінансуюць з большай ахвотай (бо каманда маленькая, грошаў патрэбна не так шмат, а лічбы праглядаў — спакуслівыя), не змогуць існаваць без класічных СМІ, адкуль яны ж самі часцяком бяруць правераную і аб’ектыўную інфармацыю.

«Мы не перастанем казаць, што беларуская незалежная журналістыка вартая падтрымкі»

Беларуская медыясфера сутыкнулася з беспрэцэдэнтным выклікам: незалежныя выданні працуюць у выгнанні, зарабляць самастойна не могуць. Ці ёсць выйсце?

— Як выжываць медыям — складанае пытанне, — прызнае Барыс Гарэцкі. — Ніколі лёгкіх часоў не было, але раней незалежныя СМІ, калі знаходзіліся ў Беларусі, маглі зарабляць на рэкламе. Цяпер жа многія абвешчаныя «экстрэмісцкімі» выданнямі і пазбаўленыя гэтай магчымасці: ніводная кампанія з Беларусі не рызыкне сваім бізнэсам, бо любое ўзаемадзеянне з «экстрэмістамі» — крыміналізаванае.

Так, на сайтах некаторых медыяў час ад часу з’яўляецца рэклама, але яна прыносіць мізэрны працэнт прыбыткаў. Выжываць за гэты кошт немагчыма.

Тое ж самае тычыцца фінансавай падтрымкі з боку чытачоў. Гэтая хваля пасля 2020 года па зразумелых прычынах скарацілася. Усплёск данатаў дапаможа таму ж Reform.by і Plan B (пасля крыку «SOS») у кароткатэрміновай перспектыве, але ж на пажарных мерах доўгі час не працягнеш.

Ёсць думка, што інтэграцыя медыяпраектаў можа дапамагчы ў складаны час, але паспяховых прыкладаў на дадзены момант не знаходзіцца. Толькі было анансавана з’яўленне сумеснага праекту пры ўдзельніцтве Malan­ka Media і «Еўрарадыё», але канкрэтыкі пакуль няма.

Калі ж журналісты пачнуць зарабляць на іншых паслугах — напрыклад, адукацыйных — то гэта будзе значыць менш працы на медыя.

— Не думаю, што гэта паспяховы шлях, — заўважае Барыс Гарэцкі. — Адбудзецца падмена базавай прафесійнай функцыі. Сёння СМІ — не бізнэс, а сацыяльная місія па данясенні свабоднай і важнай інфармацыі для беларускага грамадства.

Канешне, ёсць досвед Літвы, чые журналісты выжывалі ў савецкі час за мяжой. Была створаная экасістэма з кампаній і арганізацый, заснаванымі дыяспарай у Амерыцы і іншых краінах. Але для гэтага патрэбен час, а беларускія рэлаканты яшчэ не паспелі адысці ад шоку пасля вымушанай эміграцыі — ім бы захаваць сваю справу.

— Іншыя спосабы манетызацыі таксама не прыносяць шмат даходу — продаж мерчу і г. д. не дазваляе аплочваць штомесячную працу нават аднаго супрацоўніка, — дадае намеснік старшыні БАЖ.

Такім чынам адзінае сур’ёзнае, на што можа разлічваць незалежнае медыя, — гэта донарская падтрымка. Калі ж партнёр па нейкай прычыне скарачае падтрымку альбо наогул сыходзіць з Беларусі, журналістам становіцца яшчэ складаней. Апошняя магчымасць — звярнуць увагу ў публічнай прасторы.

— Тое, што беларускія медыя маюць значна большую гісторыю поспеху і больш эфектыўную працу, чым расійскія ліберальныя СМІ, БАЖ кажа на ўсіх магчымых пляцоўках — на афіцыйных сустрэчах з ЕС, сумесных сазвонах з буйнымі фондамі, размовах з прыватнымі донарамі, — падсумоўвае Барыс Гарэцкі. — Напрыклад, у снежні Андрэй Бастунец падчас пасяджэння дэлегацыі Еўрапарламента па сувязях з Беларуссю звяртаў увагу еўрадэпутатаў на праблемы медыяў. Мы не перастанем казаць, што беларуская незалежная журналістыка сапраўды вартая падтрымкі, і дзякуем кожнаму, хто працягвае нам руку дапамогі.

Чытайце яшчэ:

Аднойчы знікнуць усе газеты. І што далей?

Хто тыя прапагандысты з тэлебачання, каму ўлады дзякуюць за інфармпалітыку?

Cайт kyky.org прыпыняе працу праз праблемы з фінансаваннем