Вітаўт Руднік: “У краіне няма нацыянальнай школы падрыхтоўкі журналістаў”

Калі пачаў размаўляць па-беларуску? Чаму, выбіраючы паміж журналістыкай і грамадскай дзейнасцю, абраў другое? Чаму сыходзіць з пасады старшыні праўлення “Цэнтра “Трэці Сектар”? З‑за чаго больш не будзе звыклай “Школы Маладога Журналіста”? Як сталася, што Вітаўт і яго жонка займаюцца адной справай? Калі дапіша сваю кнігу пра футбол?

АСАБІСТАЯ СПРАВА БАЖ

Вітаўт Руднік нарадзіўся 26 жніўня 1969 г. у в. Малі Астравецкага раёна (Гродзенская вобл.). Скончыў гістарычны факультэт Гродзенскага дзяржаўнага ўніверсітэта. Займаўся даследаваннем гісторыі беларускай журналістыкі пачатку ХХ ст. Працаваў у якасці пазаштатнага карэспандэнта газет «Прессбол» і «Футбол Беларусі», каментаваў футбольныя матчы на гродзенскім тэлебачанні, дзе таксама быў вядоўцам выпускаў спартыўных навінаў. У 1995–1997 гг. — карэспандэнт грамадска-палітычнай газеты «Пагоня». Адзін з заснавальнікаў, старшыня праўлення (з 1997 г.) ГА “Цэнтр інфармацыйнай падтрымкі грамадскіх ініцыятываў “Трэці Сектар”. Адзін з найбольш вядомых беларускіх трэнэраў у сферы нефармальнай адукацыі. Аўтар кнігі “Чэмпіёны свету па футболе. 1930—2006” (Беласток, 2006 г.) Жанаты. Мае дачку Алесю.

“Усе дзеці як дзеці спалі, а я прачынаўся паслухаць спартовы каментар на Беларускім радыё”

- Вітаўт, на тваіх вачах вырасла некалькі пакаленняў журналістаў. А ці памятаеш свой першы артыкул?

- Гэта быў, здаецца, 1989‑ы год. Артыкул у “Звяздзе” прысвечаны… ці не 25 сакавіка? Ён пайшоў як допіс чытача, але па сваім фармаце быў нармальным матэрыялам. Гэта быў тэкст пра тое, як улады рэагавалі на розныя дэманстрацыі, сустрэчы, звязаныя з адраджэннем таго ж самага дня 25 сакавіка, нацыянальнай сімволікі. “Звязда” тады была даволі прагрэсіўнай газетай – магла дазволіць сабе змясціць такі ліст. З гэтага і пачалася мая журналісцкая кар’ера.

- А чым ты тады займаўся?

- Я быў студэнтам 2‑га курса гістфака гарадзенскага ўнівера, толькі прыйшоў з войска. Паўставаў Народны фронт, у суседніх краінах адбываліся рэвалюцыі. Адну з іх я акурат заспеў у час службы ў Венгрыі. Я вярнуўся з войска свядомым у плане нацыянальнай і грамадскай пазіцыі. Нават жартам казаў, што быў непасрэдным удзельнікам рэвалюцыі ў Вугоршчыне. Калі казаць пра інтарэс да журналістыкі, ён нарадзіўся яшчэ ў дзіцячыя гады. Я захапляўся спортам. Па раніцах усе дзеці як дзеці спалі, а я а 7‑й прачынаўся паслухаць спартовы каментар на Беларускім радыё. У конкурсах для знаўцаў спорта ўдзельнічаў. У якасці ўзнагароды за іх дасылалі пакецік паштовак пра Менск ці што-небудзь такое. Маё дзяцінства не было разнастайным на забавы. Чытанне было адным з такіх хобі, якое ў вялікай ступені паспрыяла прыходу ў журналістыку.

- Тваё дзяцінства прайшло ў вёсцы…

- Вёска Малі, што за два кіламетры ад Астраўца. З чацвёртага класа я вучыўся ў Астраўцы. Мая вёска была “класічнай”, яшчэ не сапсаванай гарадскім жыццём, як цяпер. Маці памерла, калі мне было амаль 7 гадоў, і я памятаю пра яе вельмі мала. Адзін з рэдкіх эпізодаў, што засталіся ў памяці: яна поіць майго малодшага брата малаком з кубка. У таго малако цячэ па барадзе, і я спрабую выціраць…

Дзяцінства было дастаткова тыповым для чалавека з няпоўнай сям’і. Бацькі не было, ён сваю сям’ю стварыў. Мне дастаткова рана давялося навучыцца выконваць мужчынскую працу: гадоў з дзесяці я і дровы пілаваў, і сена назапашваў. Мне дзяцінства запомнілася, з аднаго боку, гэтым, з другога – апекай бабулі. Яна рабіла усё, каб я не адчуваў сябе сіратой, горшым за іншых. З апошніх сіл джынсы якія-небудзь старалася купіць.

- А дзе можна было ў Малях у той час дастаць джынсы?

- Дзякуй Богу, блізка была Вільня. Калі мне было 13–14 гадоў, я ўжо сам на закупы ездзіў. Здаралася, у віленскіх цыганоў што-небудзь купіш – думаеш, што фірмовая рэч. На самой справе фуфло, але пару разоў апрануць можна. Раз-пораз хтосьці з аднавяскоўцаў меў магчымасць паехаць у ГДР ці Чэхаславакію. Ясна, што нелегальна прывозілі з сабой нейкае барахло: джынсы, джынсавыя кашулькі, красоўкі. Так і перападала. Але найчасцей у гэтым плане ратавала Вільня.

- А ці шмат нагодаў было пафарсіць у джынсах па вёсцы?

- Жыццё, як мне тады здавалася, было вельмі бурнае ва ўсіх сэнсах. Вёска была цэнтрам калгаса. У клуб на танцы прыходзілі нават з Астраўца. У нас граў жывы ансамблік. Калі ў горадзе раён на раён хадзіў, дык у нас хадзіла вёска на вёску. Я быў яшчэ малы тады. У тых, хто быў старэйшы за мяне на гады 3–4, былі бойкі вельмі канкрэтныя.

У Астраўцы была магчымасць займацца ў спартовых секцыях. Не магу сказаць, што я гэтым многа карыстаўся: хатняй працы было шмат. Эпізадычна я то на лёгкую атлетыку, то на футбол запісваўся – пакуль не прыходзіў селькагаспадарчы сезон. Вельмі сур’ёзна ратавала бібліятэка. Я памятаю, у класе восьмым я, напэўна, перачытаў усё, што там было. Пачынаючы з раманаў пра каханне і сканчаючы дакументалістыкай пра якіх-небудзь жывёл. Ну, можна сюды дадаць выезды на экскурсіі са школай за перамогі ў зборы металалому ці яшчэ якой-небудзь халеры…

- Вітаўт, ці часта ты туды ездзіш цяпер?

- Сваю вёску я наведваю раз на год у лепшым выпадку. Калі бабуля памерла, давялося прадаць гэту хатку. Бацька мой там жыве. Брат – у Астраўцы. Цёткі мае родныя і стрыечныя. Сваякоў засталося багата. Шмат хто – у ваколіцах Вільні і ў самой Вільні ды ў Астраўцы. Калі ўсе збіраліся па вяселлі ці пахаванні, дык толькі сваякоў было чалавек 80.

“З войска я вярнуўся іншым чалавекам: пачаў размаўляць толькі па-беларуску”

- Пасля школы ты адразу трапіў ва ўніверсітэт?

- Першы год я не паступіў. Пайшоў без накіраванняў, без нічога, а конкурс быў сур’ёзны. Год працаваў у беларуска-літоўскай школе. Фармальна лічыўся піянерважатым, бо мяне не маглі ўзяць настаўнікам афіцыйна. Рэальна я вёў нямецкую мову ў 4 і 5 класах, працу, падмяняў настаўнікаў па беларускай мове, бывала і па фізкультуры. Карацей, тыповы шматстаночнік. Школа невялікая, каля 60 вучняў. Вёска Гіры – сапраўдны літоўскі анклаў на Астравеччыне. Адзіная вёска, дарэчы, на Гарадзеншчыне, куды хадзіў прамы аўтобус з Вільні. Мне прапанавалі пайсці туды, каб атрымаць накіраванне ва ўніверсітэт ад РАНА. На другі раз я паступіў у Гародню.

- Адкуль у цябе з’явіўся інтарэс да гісторыі?

- Да 15 гадоў я збіраўся паступаць на фізкультурны. Думаў, што буду футбольным трэнерам. Нават памятаю, як змяніў рашэнне. У 1986 годзе я трапіў на абласныя спаборніцтвы па лёгкай атлетыцы. Мы жылі на вуліцы Ажэшка ў цяперашнім цэнтры дзіцячага і юнацкага турызму, у драўляным доміку: куча людзей, некамфортныя ўмовы. Мне пазычалі шыпоўкі, бо ў мяне самога не было. Спартовыя майткі былі адны на траіх – іх апраналі па чарзе. Я падумаў: калі ў спорце такі бардак, неяк не хочацца ім далей займацца прафесійна. Вяртаючыся адтуль (хоць я нармальна выступіў), я падумаў, што спорт – гэта, напэўна, не тое, з чым я хачу ўсё сваё жыццё звязаць.

- У цябе адно фота на Фэйсбуку падпісана “Гэта мая ўнівераўская група. І я амаль не ведаю, хто і дзе зараз…” Табе не цікава падтрымліваць кантакты са сваімі аднакурснікамі?

- Людзі, з якімі я паступіў, скончылі раней за мяне, бо я пайшоў у войска. Як правіла, сувязі з тымі, з кім ад пачатку вучышся, найбольш моцныя. Калі я вярнуўся, была ўжо цалкам іншая група. Гэта быў досыць вялікі курс, дзе сабралі людзей з трох плыняў: тых, хто толькі паступіў, тых, хто вярнуўся з войска, адслужыўшы два гады, і тых, хто адслужыў паўтара гады, як я. Акурат здарылася “гарбачоўская” рэформа, і студэнтаў з войска вярнулі. Асаблівай інтэграцыі не адбылося. У інтэрнаце я жыў з хлопцамі, старэйшымі за мяне, і сябраваў з імі. Да таго ж, з войска я вярнуўся зусім іншым чалавекам: пачаў размаўляць толькі па-беларуску, здаваць іспыты толькі па-беларуску. А гэта былі яшчэ часы, калі на курсе вучылася шмат камсамольцаў. Шмат хто баяўся такіх, як я. На ўсім курсе былі адзінкі людзей, блізкіх мне. Пасля ўсіх параскідала – з тых, хто застаўся ў горадзе, нехта нават у міліцыю пайшоў і  іншыя структуры, дзякуй Богу, ад мяне далёкія.

- Значыць, усё ж войска стала “адпраўной кропкай”. У сям’і патрыятычнага выхавання не было?

- У сям’і беларуская мова была натуральнай. Хоць рускамоўная школа ў Астраўцы спачатку вытравіла ў мяне беларускасць. «Все разговаривали на русском, на танцах на русском». Першыя пару месяцаў у Гародні і я «разговаривал на русском». Праўда, я амаль адразу трапіў у “Паходню”, якой кіраваў Міхась Ткачоў, той выкладчык археалогіі. Таким чынам я апынуўся ў кампаніі, якой гэта ўсё было вельмі блізкім. Бел-чырвона-белы сцяг у нас быў публічна вывешаны з акна інтэрната ці не ўпершыню ў горадзе. У 1987 годзе пасля аднаго-двух наведванняў “Паходні” ў нашым пакоі ўсе размаўлялі па-беларуску. Спрабавалі нават газетку на гістфаку рабіць – “Голас сумлення”. Два рукапісныя нумары выпусцілі.

- “Славуты пакой №100 інтэрната на вуліцы Даватара”! Подпіс да яшчэ адной тваёй архіўнай фатаграфіі. Я пазнала на ёй праваабаронцу Уладзіміра Хільмановіча. Чым жа гэты пакой быў славуты, акрамя бел-чырвона-белага сцяга?

- З намі жыў Сяргей Лушчык  з Бераставіцы, вядомы зараз краязнаўца. А таксама Уладзімір Канановіч, вядомы беларускі гісторык-даследчык. Акрамя беларускасці, з намі заўсёды была добрая гітара.

- І ты граў?

- Я – не. Толькі падвываў і трымаўся гэтай кампаніі, бо дзяўчаты да яе заўсёды ліплі! Калі да нас хтосьці баяўся заходзіць з‑за беларускасці, дык прыходзіў з‑за гітары. Мы амаль усе любілі футбол і часта збіралі кампаніі на розныя турніры. Можна сказаць, што мы былі эпіцэнтрам беларускага культурнага жыцця – прынамсі, на сваім гістфаку.

- Калі нядаўна звальнялі выкладчыкаў на гістфаку, у “Нашай Ніве” назвалі гарадзенскі гістфак “бунтарскім факультэтам”. Ты згодны з такім азначэннем?

- Ды не. Гэта штамп, кімсьці няўдала прыдуманы. Калі мы прыйшлі на першы курс, здаецца, тагачасны дэкан Чарапіца сказаў: “Гэта не проста факультэт, гэта факультэт ідэалагічны. Вы тут не проста навуку засвойваеце, але і асновы ідэалагічный работы”. Гістфак заўсёды быў вельмі рэакцыйным. Нават у часы перабудовы выкладчыкі, надзвычай скептычна настроеныя да той жа перабудовы, да нацыянальнага руху, былі менавіта на гістфаку і займалі там ключавыя пасады. Іншая справа, што сярод шараговых выкладчыкаў была N‑ная колькасць аўтарытэтных вальнадумцаў. Той жа Барыс Клейн, Фелікс Налівайка. Да іх студэнты хадзілі па веды ды адкрыцці.

- І яшчэ пра адно фота з Фэйсбука спытаю. “Кастрычнік 1990-га. Толькі што прысвяцілі чарговую групу школьнікаў у “Маленькія грамадзяне Гародні””. Калі я была ў другім класе (гэта 1994 год), нас прыводзілі да Каложы, дзе людзі ў сярэднявечных касцюмах ладзілі імпрэзу. Пра што менавіта яны казалі, я ўжо не памятаю. Дык што гэта было?

- Акцыя “Паходні”. Адна з гарадзенскіх школ (па-мойму, 26‑я) – апошняя беларускамоўная – прыдумала гэта. “Князь Вітаўт” прысвячаў школьнікаў у маленькія жыхары Гародні, і адбывалася гэта каля Каложы. На базе “Паходні” спецыяльна стваралася каманда – князь і світа. Мы самі рабілі касцюмы, самі хадзілі ў Музей рэлігіі, дзе прасілі двуручны меч. Яго я клаў на плечы дзецям, якія трэсліся ў гэты момант ад страху…

- На гістфаку ты даследаваў гісторыю журналістыкі?

- Мая дыпломная праца была прысвечана гісторыі журналістыкі з 1902 па 1906 гады. Газеты “Свабода”, “Наша Доля”, “Наша Ніва”. Тэму выбраў самастойна дзякуючы “Паходні”. Уласна там я і даведаўся пра існаванне гэтых газет, а пасля ўжо на гістфаку. Пра нацыяльнае адраджэнне там ніхто і не заікаўся. Была яшчэ ідэя даследаваць заходнебеларускі друк. Шмат у архівах сядзеў. Як і са спортам, я зразумеў, што навука наўрад ці стане важнай часткай майго жыцця. Аднак мой інтарэс да журналістыкі гісторыя толькі ўмацавала.

“Самае каштоўнае з таго, што страціла журналісцкая супольнасць, – жывыя рэдакцыі”

- Але цябе чакала размеркаванне…

- Свяціла размеркаванне на гістарычную радзіму, у Астравец. Дзякуючы сябрам удалося дамовіцца, што Музей гісторыі рэлігіі возьме мяне на працу. Гэта дазваляла паралельна займацца журналістыкай. Я ўжо актыўна пісаў у спартыўныя выданні – “Прессбол” і “Футбол Беларусі”… Я і зараз з задавальненнем гэтым займаўся б. Канешне, многія рэчы рабіў бы па-іншаму.

Але надыходзіла эпоха мясцовых грамадска-палітычных выданняў. Аднойчы на Савецкай вуліцы па дарозе ў музей я сустрэўся з Міколам Маркевічам. Ён быў тады дэпутатам Вярхоўнага Савета – мусіў часта ездзіць, а ў штаце амаль нікога не было. Ён і прапанаваў: “Прыходзь працаваць у рэдакцыю”. І ў 1995‑м годзе я з музея прышоў у рэдакцыю.

Паспрыялі, праўда, і сямейныя моманты. Заробак у музеі быў вельмі сціплы. Я памятаю, калі ў дзіцяці выявілі дыятэз, трэба было казінае малако. За свой заробак у музеі я мог купіць толькі два пакункі патрэбнага імпартнага харчавання. Патрэба шукаць новую працу была вельмі актуальнай. Дзякуй Богу, я працаваў тады валанцёрам у “Карытасе”. Штосьці з гуманітаркі ў якасці “платы” за работу перападала і мне: то лекі, то дзіцячае харчаванне, то вопратка для малой. Так бы я не ведаю, як я выцягнуў бы гэты перыяд. Праца ў “Пагоні” дазваляла прынамсі забяспечыць патрэбы сям’і ў харчаванні і ў вопратцы. Гаворкі пра нейкую раскошу, канешне, не было.

- Ты прапрацаваў у газеце да яе закрыцця?

- Два з паловай гады. Няшмат, таму што прыйшоў час чарговы раз рабіць выбар. Альбо заставацца ў “Пагоні” і прафесійна расці як журналіст, альбо ісці ў грамадскую дзейнасць. Ужо з 1996-га я пачаў ствараць “Цэнтр “Трэці Сектар”. Вырашыў, што ўсё ж буду развіваць сваё. Тым больш што адным з накірункаў працы арганізацыі была падрыхтоўка журналістаў, якіх тады моцна не хапала.

- Я заўжды захапляюся гісторыямі старэйшых калег пра час недзяржаўных мясцовых СМІ. Што, на тваю думку, з 1990‑х гадоў страціла гарадзенская журналісцкая супольнасць?

- Для мяне самае каштоўнае было – жывыя рэдакцыі. Людзі разам кожны дзень думалі пра падрыхтоўку якаснага прадукта. “Пагоня”, “Біржа інфармацыі”, яшчэ некаторыя газеты стараліся зрабіць штосьці, што будзе больш запатрабавана на рынку. Гэта як спартовае спаборніцтва, якое вымушала прытрымлівацца пэўнага рытму жыцця. І разам з тым усе былі сябрамі. Я не памятаю варожых стасункаў. Прэс-канферэнцыі, якія адбываліся ў абл- і гарвыканкамах – гэта поўная зала журналістаў з розных выданняў. Задаюць пытанні, зручныя і нязручныя для ўладаў. Тыя, як умеюць, выкручваюцца… Хоць пара была такая, што прафесійных журналістаў было малавата. Часам на працу бралі так, як мяне, – фактычна з вуліцы. Але той, хто хацеў развівацца, застаўся. Дарэчы, гэта і была адна з прычын з’яўлення “Школы Маладога Журналіста”. Я добра зразумеў ужо тады, што аснова ўсяго – гэта кадры.

“Сектар” вырас як маё дзіця: год у год”

- Ці можна назваць адну светлую галаву, у якую прыйшла думка пра стварэнне “Цэнтра “Трэці Сектар”?

- Я думаю, гэта прыйшло ў маю “нясветлую” галаву. Яшчэ ў 1995‑м мы з Сяргеем і Ігарам Кузьмінічам заснавалі Асацыяцыю маладых навукоўцаў “ВІТ”. У 1996‑м годзе я спрычыніўся да ўзнікнення Аб’яднання моладзевых арганізацый Гарадзеншчыны “Рада-23”. Мне хацелася, каб была арганізацыя, якая займаецца інфармацыйнай падтрымкай іншых арганізацый. А ўсе толькі пачыналі працаваць і ніхто не ведаў, што можна рабіць, якія правы, магчымасці. Гэта ў нас і ў назве адлюставана: “Цэнтр інфармацыйнай падтрымкі грамадскіх ініцыятываў”. Ужо ў студзені 1997-га мы паехалі на першую Асамблею няўрадавых арганізацый са сваім бюлетэнем, а ў верасні зарэгістраваліся.

- Калі вы былі аднымі з першых, дык дзе ты сам вучыўся трэнерству?

-  Да пэўнага моманту я быў самавукам. У пачатку 1990‑х у горадзе працаваў філіял Фонда Льва Сапегі. Ён рабіў вялікую колькасць навучальных праграм тут і за мяжой. Аднойчы я заўважыў, што мне цікавы не толькі змест, але і тое, як можна вучыць. Нават цяпер дома захоўваюцца матэрыялы трэнінгаў тых гадоў. Я ўдзельнічаў у самых першых школах для трэнераў, якія праводзіў Фонд “Адукацыя для дэмакратыі”. Ім кіраваў былы міністр адукацыі Польшчы Кшыштаф Станоўскі. Потым я працаваў як трэнер у амерыканскай праграме “Coun­ter­part Inter­na­tion­al”,  дзе было багата трэнінгаў для трэнераў. Дадам сюды трэнінгі ў шведскім інстытуце “FOJO”, стажыроўку на радыё “Свабода” ў Празе, а таксама некалькі тыдняў працы ў “Газеце Выборчай” у Гданьску.

- НДА-шная супольнасць таго часу таксама моцна адрозніваецца да сённяшняй?

Адрозенні вельмі вялікія! Тады гэта толькі паўставала. Часам мы і самі не надта разумелі, дзеля чаго мы гэта ствараем, як будзем гэтым карыстацца. З боку ўладаў не было насцярожанага стаўлення. Людзі, што былі пры ўладзе ў пачатку 1990‑х, разглядалі грамадскія арганізацыі як рэсурс. У Гародні мы разам з аддзелам па справах моладзі рабілі фестывалі моладзевых ініцыятываў, якія збіралі па некалькі соцень маладых людзей. Я нават не магу ўявіць, каб такое можна было арганізаваць цяпер. Прававыя ўмовы сталі горшымі ў разы. Зараз нібыта рэсурсаў для дзейнасці грамадскіх арганізацый больш: для Беларусі працуе шмат праграм, ёсць тэхналагічныя магчымасці. Але колькасць грамадскіх ініцыятываў стала як мінімум на палову менш. Атмасфера, у якой яны працуюць, непараўнальна горшая. Я нават на адной сустрэчы прыводзіў формулу: каб у 1990-ыя гады атрымаць “4”, трэба два памножыць на два. То бок, 2х2=4. Цяпер, каб атрымаць “4”, трэба “2х4”. Каб атрымаць эфект, якія ты атрымліваў у 1990‑х, трэба прыкладаць у два разы больш высілкаў. А калі ты хочаш лепшы вынік, то формула выглядае так: “2х8=6”.

- На справаздачна-выбарчым сходзе ты казаў пра апошнюю кадэнцыю ў якасці старшыні “Трэцяга Сектара”…

- Гэта свядомае рашэнне, і я яго выканаю абавязкова. Я да “Сектара” стаўлюся як да свайго дзіцяці. Ён фактычна і вырас, як маё дзіця: амаль год у год. З аднаго боку страшна, што дзіця без нагляду прападзе ў гэтым свеце. З іншага боку, дзяцей нельга трымаць увесь час пры сабе. Хай яно паспрабуе жыць самастойна. Можа быць, потым прыйдзе і папросіць дапамогі – я дапамагу. А можа быць, і не прыйдзе – я парадуюся.

- З чым звязана такое шакавальнае для сябраў аб’яднання рашэнне?

- Ёсць пэўная стомленасць. Таксама чым больш арганізацыя ўзмацняецца, тым больш часу аддаеш на бюракратычную работу: планаванне, справаздачнасць і гэтак далей. Справаводства па беларускім заканадаўстве – сур’ёзны кавалак работы. Усе гэтыя вялізныя папкі, якія ў нас ляжаць… Я не хацеў бы далей несці гэты бюракратычны цяжар. Я ж сам не бюракрат. Гэта не азначае, што я сыду з арганізацыі ўвогуле, але хацелася б такой працы менш. Пабачым. Факт, што ў 2015 годзе ў “Цэнтра “Трэці Сектар” будзе новы кіраўнік.

“У краіне няма нацыянальнай школы падрыхтоўкі журналістаў”

- Чым цікава табе выкладаць журналістыку? Ці не цікавей пісаць самому?

- Мне пісаць вельмі цікава. Прычым менавіта пра тое, што мне хочацца, а не проста ньюсамі забіваць паласу, як даводзілася часам рабіць. Да выкладання я ішоў свядома. Навукова даказана: найлепшы спосаб вучыцца – вучыць іншых. ШМЖ жалезна замацавала ўва мне базавыя прынцыпы журналістыкі: навіна павінна адказваць на такія-та пытанні, яна будуецца па “перагорнутай пірамідзе”, да інтэрв’ю трэба рыхтавацца так і так… Гэта адкладаецца да аўтаматызму. Таксама калі ты хочаш вучыць іншых, трэба ўвесь час вучыцца самому. Калі ўзяць праграму ШМЖ з 1990‑х гадоў і якую-небудзь з апошніх – з’явілася шмат мультымедыйных кампанентаў. Для таго, каб вучыць іншых, сам мусіш валодаць новымі інструментамі. Іншая справа – што я маю менш магчымасцяў займацца рэдактарскай і журналісцкай працай, чым мне хацелася б.

- Наша “Школа маладога журналіста” змяняе фармат?

- Традыцыйны – так. У апошнія гады прыходзіць ўсё менш і менш ахвотных. Журналістыка перастала быць прэстыжнай прафесіяй. Магчыма, ёсць ужо і пэўныя стомленасць. Пакуль мы ўмоўна называем тое, што будзе, медыя-студыяй ці медыя-акадэміяй. Навучанне журналістыцы будзе адным з медыя-кампанентаў. Там будуць таксама школы фатаграфіі, відэа, інфаграфікі. З аднаго боку, шкада, бо адыходзіць эпоха, але з іншага – мы захаваем пазіцыі лідараў у навучанні журналістыцы. Тым больш што ў Беларусі ўжо працуюць некалькі аналагічных школак. Раз мы калісьці былі першымі, то цяпер не хочацца быць аднымі з дзесяці. Я разглядаю гэта, як прыступку да новага.

– Што, на тваю думку, павінна ўключаць у сябе добрая журналісцкая школа?

–Трэба, каб арганізатары такой школы ясна разумелі яе мэту. Падрыхтоўка людзей, якія заўтра будуць працаваць, патрабуе адной стратэгіі. Падрыхтоўка людзей, якія будуць разумець, што такое журналістыка, як працуюць журналісты, але самі не абавязкова будуць працаваць, – гэта іншае. На маю думку, у Беларусі ёсць патрэба ў абодвух накірунках. У краіне няма нацынаяльнай школы падрыхтоўкі журналістаў. Не існуе базавай сістэмы і сістэмы павышэння кваліфікацыі. Гэта мазаічна раскідана па семінарах ды курсах. Па-другое, гэта выкладчыкі – не проста профі, але здольныя перадаваць свае ўменні. Гэта патрабуе валодання метадалогіяй. Важны складнік – удзельнікі. Як знайсці людзей, якія могуць прыйсці ў гэту прафесію? Як зразумець, з кім ёсць сэнс працаваць, а з кім – не? Каштоўнасны падмурак. Зараз каштоўнасць “не высоўвацца” ўспрымаецца выпускнікамі сярэдніх школ як натуральная. А журналістыка вучыць акурат высоўвацца, пісаць, адкрыта гаварыць. Каштоўнасці ў гэтай прафесіі надзвычай важныя. Усе гэтыя кампаненты павінны быць складзеныя ў адзін “пазл”. Калі нешта вылятае, пачынаюцца збоі. Тады іх трэба кампенсаваць іншымі рэсурсамі ці разумець, што ты працуеш дзеля працы, а не дзеля вынікаў.

“Дома шмат часу ідзе на размовы пра працу, а на працы часам адбіваюцца сямейныя гісторыі”

- Як так атрымалася, што вы з Ланай займаецеся адной справай? Вы незалежна адзін ад аднаго да гэтага прыйшлі ці хтосьці да кагосьці цягнуўся?

- Мая версія гэтай гісторыі такая, што я Ланку прывёў. Пасля таго, як Лана нарадзіла дзіця і выйшла на працу, то працавала псіхолагам у адной з вучэльняў. Я адтуль проста забраў яе ў арганізацыю. Тут былі патрэбныя людзі, на якіх можна было б абаперціся. А на каго найперш абапірацца, як не на самых блізкіх людзей, якім ты можаш давяраць? Асабліва калі дзейнічаеш у нестабільным асяроддзі. Я яе ўгаварыў кінуць афіцыйную працу, хоць там былі сур’ёзныя перспектывы: завуча ў перспектыве прапаноўвалі і г.д. Я спадзяюся, што яна не шкадуе пра свой выбар. Тут таксама былі магчымасці для адукацыі, самаразвіцця, якія не дала б дзейная сістэма адукацыі ніколі. Вось так мы разам ужо 16 год у адной арганізацыі.

- Вы часта ў пары трэнігі вядзеце. Ці лёгка ўтрымліваць мяжу паміж прафесійнымі і сямейнымі справамі?

- Складана. Дома шмат часу ідзе на размовы пра працу, а на працы часам адбіваюцца сямейныя гісторыі. Ад гэтага нікуды не падзенешся. З другога боку, я заўсёды кажу, што побач з табой  чалавек, на якога можаш пакласціся. Гэта той рэсурс, які ў крытычных сітуацыях цябе падстрахуе. Мне вельмі камфортна працаваць з Ланкай. З некаторымі аўдыторыямі мне прасцей працаваць, з некаторымі – ёй. Але ў пары ўсё нівелюецца. Хоць, канешне, наш дом больш нагадвае працоўны кабінет…

- Як вы пазнаёміліся?

- Я прыйшоў на другі курс з войска, а яна прыйшла на першы. Ёй не пашанцавала, што яна трапіла ў пакой №102 – суседні з маім праз сценку. Часта траплялася на вочы – і гэта яе згубіла (пасміхаецца). Мы распісаліся, калі я ўжо скончыў навучанне, а яна была на 5‑м курсе. Пасля ЗАГСа мы сабралі ўсіх сяброў у пакоі інтэрната. Нам дарылі гістарычныя кніжкі, а не “канверты”, як зараз. Уся наша маёмасць былі крэсла і тумбачка, якую я спёр з інтэрната, бо яна была там няўлічаная. Тэлевізар у пракат. Старую канапу падарыў сябар з студэнцкага інтэрната. Вось так пачалося наша сумеснае жыццё. Усе першыя сустрэчы, звязаныя з заснаваннем “Сектара”, адбываліся ў нашым інтэрнацкім пакоі.

- А што за гісторыя была, калі вы ўдваіх хацелі ісці на пікет у абарону “Пагоні”, але вырашылі, што пойдзеш толькі ты, бо нехта мусіць забраць дачку з садка…

- Яна парывалася пайсці, але я менавіта гэтым і пераканаў яе, што Алесю трэба будзе забіраць. Я ўсё ж бліжэй да “Пагоні”. Калі я не пайду, калегі не зразумеюць. Ёй даводзілася ўжо перадаваць мне цёплыя рэчы потым. Па-мойму, гэта ўвогуле была першая “пасадка” журналістаў на суткі. Не зразумела, чаму мне трое сутак, Дзіме Ягораву – чатыры. Андрэю Пачобуту ўвогуле не далі. Казалі, што суддзя вучыўся з ім ці то на курсе, ці ў адной школе.

- Алеся раілася з вамі, калі вырашыла, што будзе вывучаць паліталогію ў ЕГУ?

- Яна, канешне, раілася, але гэта быў яе самастойны выбар. Цяпер яна пасталела і многія рэчы разумее не толькі з таго, што напісана ў кніжках, але з уласных жыццёвых назіранняў. У журналістыку яна таксама магла б сама спакойна пайсці. З 12–13‑і гадоў я ўвесь час азадачваў яе дробнымі працамі. Але яна сказала: “Журналістыку я ўжо ведаю”. Ні мы, ні яна не хацелі, каб яна вучылася ў Гродна ці Менску. Не столькі з‑за якасці адукацыі, колькі з‑за атмасферы, што пануе ў гэтай сістэме.

“З кожным годам усё больш людзей, з якімі я вітаюся на вуліцах”

- Ці камфортна табе жыць у Гародні?

- Ніколі не думаў змяняць месца жыхарства. Я сябе адчуваю часткай горада. З кожным годам усё больш людзей, з якімі я вітаюся на вуліцах. Для мяне гэта вялікая каштоўнасць. Калі ты ідзеш і ловіш сябе на думцы, што сёння ты не менш за 10 разоў павітаўся!.. Я адчуваю сябе гарадзенцам – без фанабэрыстасці, канешне ж. Былі магчымасці ў Менск, і ў Варшаву перабрацца, але я гэтага не ўяўляю.

- Якія хобі ты сабе можаш дазволіць?

- У мяне два хобі: гісторыя футбола і навіны. Калі ў мяне з’яўляецца вольны час, дык альбо займаюся гісторыяй футбола, альбо чытаю ці гляджу навіны. “Euronews” плюс парачка газет – “Наша Ніва” і “Прэсбол”, якія мне шмат гадоў па падпісцы прыходзяць. На іншае мне не хапае часу.

- У кніжцы “Чэмпіёны свету па футболе” ты пісаў, што будзе працяг.

- Так. Я над гэтым працую дагэтуль. Ужо гатовы чарнавы варыянт “Чэмпіёнаў Еўропы па футболе. 1960–2012”. Гэта кніга пра гульцоў і трэнераў, якія перамагалі ў Кубку Еўропы па футболе. У ёй не толькі лічбы, але і цікавыя жыццёвыя факты. Да наступнага лета спадзяюся назапасіць крыху грошай і выдаць кнігу.