Яўген Валошын: “Так, я авантурыст. Але люблю Беларусь”

– Яўген, калі я ўпершыню пабачыла ў “Звяздзе” тваё расследаванне наконт продажу на Камароўцы, цэнтральным мінскім рынку, небяспечнага “бруднага” маку,  я была ўпэўненая, што аўтар гэтага шыкоўнага артыкула – сталы, спрактыкаваны чалавек. Праз пэўны час знаёмы мне па выбітных публікацыях Яўген Валошын перамог у БАЖаўскім конкурсе “Вольнае слова” – і за дыпломам пераможцы выйшаў малады хлапец. Мяне шакавала несупадзенне вобразаў – уяўнага і рэальнага!

– Што я магу займацца складанымі і сур’ёзнымі тэмамі, першай заўважыла Юлія Слуцкая, калі яна была рэдактаркай “Комсомольской правды”. Я быў стажорам, навучаўся на журфаку, гэта быў першы-другі курс, і “Комсомолка” тады была вельмі прэстыжнай газетай. Юлія Вітальеўна, відаць, адчула, што мне цікава нешта пакапаць-пашукаць і скіроўвала мяне на такія пошукі.

Я нават памятаю сваю першую “вышуковую” тэму: знайшлі мумію ў мінскай кватэры, у Малінаўцы. Памерлая бабуля дзесяць гадоў праляжала, праз дзесяць гадоў знайшлі яе муміфікаваны труп. Ну, мы пачалі капаць: то бок, ёй дзесяць год пенсію не выдавалі, дзесяць год камуналка ў паштовую скрыню прыходзіла, а ніхто не плаціў і ніхто не патрабаваў. Ляжала яна – як Тутанхамон, мумія, пахаў не было. Хто яна? Высветлілі, што працавала ў музычнай школе за філармоніяй, фотаздымкі знайшлі. Ой, такі знакавы быў матэрыял амаль для падлетка – студэнта другога курса!

Потым была такая рубрыка — рэпарцёрскі метад: “Выпрабавана на сябе”. Якраз надышла эра інтэрнэт-форумаў, чатаў. Гэта ж цікава! Ты, так бы мовіць, сядзіш на іншым баку дрота і атрымліваеш багаты выбар для знаёмстваў. Я правяраў на сябе, як знаёміцца ў інтэрнэце.

То былі першыя матэрыялы, дзесьці наіўныя, канешне, але з іх пачалося захапленне журналістыкай такога тыпу. Я, прызнаюся, у стылістыцы – не вельмі, трэба, пэўна, самаадукацыяй заняцца, што і да сёння не атрымліваецца. Рэпартаж у мяне таксама не надта – хіба што жартаўлівы… А вось гэты жанр пайшоў.

– Ты журфак у БДУ сканчаў?

– Журфак – гэта лухта. Я ліцэіст БДУ – вось гэтым я ганаруся.

“Ледзь я ўлез на той журфак, ледзь вырваўся з яго дзеля рэальнай працы”

– Я мінчанін, навучаўся так сабе ў школе – і трапіў у ліцэй пры БДУ. На той час – новы будынак, музыка грала. Гэта прыкладна як зараз Чэмпіянат свету па хакеі – захапленне і ўзрушэнне ў людзей, такога ў іх жыцці не было, ваў! І ў мяне быў падобны эфект: я трапіў у ліцэй, ліберальны па настроях, дзе пераможцы ўсялякіх алімпіяд, дзе табе ўсе паважаюць. Сённяшні дэпутат Палаты прадстаўнікоў Уладзімір Генадзевіч Пальчык быў дырэктарам, мы яго паважалі.

Журфак пасля гэтага ліцэю быў паніжэннем – і па духу, і па стаўленні да студэнтаў, і па ўзроўні прапанаваных адкрыццяў у ведах.

А практыку журналісцкую я пачынаў у “Народнай газеце”. Мікалай Іванавіч Дым быў рэдактарам аддзела лістоў. І першы мой матэрыял быў напісаны ў чацвертым класе школы – “Мама” называўся. «Оранжевый диск солнца зашел за горизонт. Скоро домой придет моя мама. В этот день я получил в дневник синий парус и красного лебедя»… «Чацьверку» і «дваяк», вынікала з гэтых «мастацкіх вобразаў».

І калі другі матэрыял напісаў, Мікалай Іванавіч Дым сказаў: слухай, па-руску і дурань напіша, нясі па-беларуску. І другі мой тэкст быў на тэму «Моладзь, апамятайся!». Кшталту, з’язджаюць за мяжу, Бацькаўшчыну не любяць… БРСМ маю апантанасць прыкмеціў, мне падарылі сцяг дзяржаўны памерам коўдры, што накрывацца. Я быў акрылены! А моладзь гэтым часам шпарыла ў ЗША, Варшаву… Пасля гэтага тэксту мяне ў рэдакцыі празвалі «малы Лукашэнка».

У мяне было ўсяго намяшана:  калі я ішоў у школу, я любіў Лукашэнку, а дзённік у гімназіі запаўняў па-беларуску…

А напрыканцы восьмага класа я паехаў на міжнародны фестываль – нейкія канцэрты былі ў Польшчы, і мне трапіўся Зміцер Гурневіч, сёння радыёжурналіст. І там хлопцы расказалі, што да чаго, сцягі чаму мяняліся, распавялі пра Вітаўта, Гедэміна ды іншых… Я, вярнуўшыся, стаў пачытваць «Нашу Ніву» і «Народную волю».

Былі выбары 2001 года, і ў маёй падлеткавай галаве здарыўся нейкі пераварот: што нешта адбываецца ў нашай краіне несправядліва.

Мікалай Андрэевіч Галко таксама дапамог мне ў вызначэнні з прынцыпамі і прафесіяй. Выходзіла газета «Рабочая салідарнасць», я  туды рабіў вулічныя апытанкі, нейкія апавяданні. І там мяне падтрымлівалі: во, напісаў дык напісаў! І я ўяўляў сябе крутым журналістам!

– Ну, з такім «партфоліо» на журфаку цябе, пэўна, прынялі як зорку!

– Не-не-не. Ледзь я ўлез на той журфак, шчыра кажучы. Канешне, «Рабочую салідарнасць» у прыёмную камісію не насіў, а прынёс публікацыі з «Народнай газеты». Я мог патрапіць праз алімпіяду на журфак, але  журфакаўскі выкладчык з старой гвардыі, скажам так, рашуча раскрытыкаваў пасаж аднаго з маіх матэрыялаў. Я там напісаў: непрыгожа калупацца ў носе і качацца ў брудзе, а ці прыгожа абражаць сваю нацыянальную годнасць? Усё – на гэтым мае алімпіядныя шанцы скончыліся. І паступаў, як усе, выдурылі галаву тыя экзамены і тэсты, але паступіў на “бюджэт”.

Але асноўную журналісцкую адукацыю, як казаў, атрымліваў у «Комсомольской правде» – там мае першыя «дарослыя» тэксты выйшлі, там вучылі, падказвалі, выхоўвалі.

– А ў «Звязду», дзе я цябе знайшла, як патрапіў? Сам прыйшоў ці па якім размеркаванні?

– Я збег ад размеркавання самым дзівосным чынам! Скончыў чацвёрты курс, пачынаўся пяты, а мне прапанавалі працу на «Еўрарадыё». У «Еўрарадыё» працаваць – мець вахты ў Варшаве, трэба на завочку перавесціся. Як? Усе тэрміны для такога пераводу выйшлі, восень ужо. Я прыйшоў да дэкана – Сяргей Валянцінавіч Дубовік, залатой душы чалавек, не ведаю, чаму сцвярджаюць, што «вораг народа», – ды кажу яму: я буду вялікай шышкай, я пра вас не забуду! А ён кажа: і што? І паперу для прынтара купіш? Кажу: і паперу куплю, і сталы абнаўлю, мэблю, аргтэхніку, кампы памяняю ў будучым – перавядзіце! Хоць амаль немагчыма было, мяне перавялі на завочнае, бюджэтнае.

– Вы з Глебам Лабадзенкам аднакурснікі?

– Так, Глеб тады адразу пасля мяне да дэкана заходзіў на завочнае пераводзіцца.

Глеб таксама Дубовіку абяцаў, што стане бальшым чалавекам і факультэту дапаможа. Але Глеба на платнае перавялі.

– Сябруеце дагэтуль? Абое амбітныя, выбітныя. Гэта не перашкаджае?

– Глеб – чалавек вельмі няпросты. І была на нейкім этапе пэўная рэўнасць: на алімпіядах Глеб быў мегафаварыт, а я атрымаўся адзінаццатым, мяне не ўзялі па выніках алімпіяды, хоць там блатных паўстаўлялі… Калі працавалі ў «Комсомольской правде», Глеб таксама быў фаварытам. І калі разам пісалі матэрыялы, ён на сябе коўдру цягнуў…

Але пры ўсім гэтым ён вельмі добры сябра, надзейны чалавек. І чалавек, у якога павучыцца – проста вялікая ўдача. І дагэтуль, шчыра кажучы, я вельмі часта звяртаюся да Глеба, калі трэба засвоіць нешта. Гэта адзін з першых крытыкаў маіх матэрыялаў, шчыры крытык. Нават «рэзаць» гук ён мяне навучыў! Глеб на мяне паўплываў вельмі істотна. Каб не Глеб, я, можа, і ў «Комсомолку» не патрапіў. І ў «Звязду» б не трапіў, каб не Глеб.

– У «Звядзе» вы працавалі разам?

– Калі былі выпускныя экзамены, Уладзімір Браніслававіч Наркевіч, рэдактар «Звязды», прысутнічаў. Я прыйшоў у аўдыторыю нават з нейкай знявагай: сядзяць там усялякія дзяржрэдактары, прадажныя людзі, як мне тады здавалася. Пра Уладзіміра Браніслававіча не ведаў нічога. Але сказаў шчыра, як быў перакананы: не журналістыка ў дзяржаўных газетах, бо там цэнзура. Наркевіч адказаў: «У мяне не цэнзура. Не верыце – прыходзьце».

Першым у «Звязду» прыйшоў Глеб, другім я, і аказалася, што цэнзура была, але былі суперметады, каб яе абыйсці. І быў Уладзімір Наркевіч – бліскучы, па маім перакананні, рэдактар. Рэдактар так званай «старой школы». Але чыста тэхнічна ён падказаў некалькі такіх карысных момантаў, што не снілася многім іншым рэдактарам, якія думаюць, што яны сучасныя і моцныя! Некалькі такіх «фішачак» удалося мне падчапіць ад яго, якія дагэтуль дапамагаюць у расследаваннях.

І гэта звышпрыстойны, інтэлігентны чалавек. Фенаменальна было на дзяржаўнай пасадзе такога чалавека пабачыць. І так з ім дрэнна абышліся, па-скоцку – пэўна, з‑за таго, што мы там працавалі. Наркевіча вымусілі пакінуць рэдактарскую пасаду за паўгады да афіцыйнай пенсіі.

– Ты думаеш, гэта здарылася з‑за вас с Глебам?

– Гэта супала па часе…  Наркевіч нічога ні на каго не спіхваў, ён не дзеліць людзей на «нашых-нянашых», нікога ніколі не абвінавачвае. Але цягалі яго заўсёды за нашы тэксты. А ён сабе не дазваляў іх правіць насуперак сумленню. Не мог чалавек скарыстаць цэнзуру супраць факту і праўды – і ўсё!

Газета «Звязда» мне дала вельмі шмат – хоць там дызайн своеасаблівы, і тэхналогіі старыя выкарыстоўваліся. Гэта была ўнікальная беларуская газета пры Наркевічу – на яе не было абавязковай падпіскі па «прынудзілаўцы», але яна была на 90 адсоткаў самаакупнай. Вы ведаеце шмат падобных незалежных газет?

– Ды і ў дзяржаўных гэта вялікая праблема, нават пры датацыях!

– Дзяржаўныя стратныя ўсе, а «Звязда» амаль сябе акупала. Амаль увесь наклад ішоў на падпіску, але людзі самі тую падпіску выбіралі, нават калі быў загад выбраць дзяржаўную газету дзе ў арганізацыях, многія выбіралі «Звязду». Плюс рэкламныя блокі ў «Звяздзе» ўдала прадавалі.

– Ці цяжка было пераканаць рэдактара «старой школы», што ты, малады хлапец, можаш лезці ў тэмы небяспечныя?

– Калі мяне вытурылі са «Звязды» – хоць, насамрэч, я б сам звольніўся па сямейных абставінах –  я зайшоў у адно вельмі прэстыжнае незалежнае СМІ, якое лічыцца ледзь не радыкальным. Ну, апазіцыйным-апазіцыйным! Запытваю: што, калі ў вас друкаваць расследаванні пра наркотыкі? Не-не-не! То бок, там перапалохаліся. А такія расследаванні выходзілі ў «Звяздзе», дзяржаўнай газеце. І падымаўся такі вэрхал ва ўсялякіх інстанцыях!

А не трэба было «Звязду» пераконваць у патрэбнасці гэтай справы. Наркевіч – вельмі знакавы чалавек, у яго выходзілі знакавыя матэрыялы. Хаця б, калі Лукашэнка балатаваўся ў прэзідэнты, лічыўся тады апазіцыянерам, і дзяржаўныя СМІ баяліся друкаваць ягоную праграму, Наркевіч надрукаваў і Кебіча праграму, і Лукашэнкі побач. Павышанай справядлівасці чалавек. І яму хацелася, каб праблемныя матэрыялы з’яўляліся ў ягонай газеце.

«Старыя» метады працуюць!

– Жэня, але з самага пачатку, калі ты ўлез у гэтую «наркатычную» тэму, ці не жудасна было? Ну зараз ты, як кажуць, на кані – і міністэрства ўнутраных спраў прыняло пэўныя захады, і рэакцыя ёсць адпаведная ў грамадстве. Але ты лез у кодла! У надта крыміналізаваны свет. Ты хоць разумеў, што гэта – мафія?

– Разумеў. І даведаўся, хто пакрывае. І праблем займеў сур’ёзных. Але метад даследчы ў нашым грамадстве быў невядомым, ніхто не чакаў такіх выкрыццёў ад журналіста. А калі ад журналіста гэтага не чакаюць, не прымаюць прэвентыўных захадаў – чаму ж не спрацаваць? Былі адчыненыя ўсе дзверы, можна сказаць. І далей – проста. А небяспека прылятае найчасцей ад дурняў усялякіх, неадэкватаў. Але не ад тых, хто на высокім узроўні. Тым больш, канкрэтныя прозвішчы такіх не былі надрукаваныя. Эфект быў дасягнуты і без тых прозвішчаў, і гэта ― галоўнае.

– А як ты дабіваўся рэагавання ў высокіх кабінетах? Шмат хто піша і скандальныя матэрыялы, шмат якія публікацыі застаюцца незаўважанымі. Ты якія спосабы адмысловыя выкарыстоўваў, каб быць пачутым?

– Тэму спажывання даступных наркотыкаў спачатку спрабавалі ігнараваць. Але на той час падобныя матэрыялы са «Звязды» кожны сайт перадрукоўваў. Другі этап майго расследавання – калі я сам быў у прытоне пад выглядам наркаспажыўца – быў надрукаваны практычна на ўсіх сайтах. Гэта разыходзілася на сотні тысяч чытачоў, як не заўважыць такое?

І пасля гэтых матэрыялаў знаходзіліся саюзнікі. Нават сярод цяперашніх парламенцкіх дэпутатаў, якіх незалежніцкія сайты агулам бэсцяць, ёсць годныя мае паплечнікі ў барацьбе з наркатой. Я б за іх прагаласаваў, калі б былі самыя строгія дэмакратычныя выбары. Дэпутат Дзевятоўскі, пра якога больш ведаюць, як пра спартоўца, па факце вельмі кваліфікаваны чалавек – хоць бы па тым выпадку, што ён аднаасобна выйграў суд у міжнароднага Алімпійскага камітэта! Вельмі дыпламатычны, інтэлігентны. Той жа Пальчык, Зінаіда Мандроўская. Там ёсць талковыя людзі, трэба толькі шукаць. Яны чыталі і не маглі быць абыякавымі да таго, што адбываецца ў нашай «спакойнай» Беларусі. Знайшліся і неабыякавыя праваахоўнікі ў выніку.

– А традыцыйны спосаб, якому вучаць на факультэце журналістыкі: знайшоў крытычную тэму – дабівайся рэагавання адказных структур. Гэта зараз спрацоўвае?

– Гэтыя «старыя» метады працуюць. Цяперашнія журналісты не прасякаюць гэтых наменклатурных хадоў. Напрыклад, ігнаруюць закон “Аб звароце грамадзян”. Ён  насамрэч цудоўны! Я не проста адпраўляў свае артыкулы, я атрымліваў рэагаванні. Паспрабавалі матэрыял не заўважыць – скіроўваю заказны ліст, па пошце, з квітком. І чыноўнікі вымушаныя заўважыць – бо будзе яшчэ матэрыял, і яшчэ, што там яшчэ ўтворыць Валошын?

Але… Я пэўны час асацыююся з даследчыкам па наркотыках. То не мой канёк! Расследаванні я магу і хачу рабіць па розных праблемах. Эканамічныя – не магу.

 Мае некаторыя расследаванні яшчэ не прагучалі так гучна, хоць таксама цягнуць блізкія змяненні ў заканадаўстве. Вось зараз рабілі міні-расследаванне. Перад Чэмпіянатам свету па хакеі ставілі у нас апоры пад рэкламу. Каля «Чыжоўка-арэны» дарога, ставяцца дзве апоры, па-над дарогай мацуецца на іх рэкламная расцяжка. Дык высветлілася, што ўкапаць адзін слуп-апору абыходзіцца ў 45 мільёнаў.

– Ого! Дык я сама пайду слупы мацаваць за такія грошы!

– І я б пайшоў! Высвятляў у фірмы, што выйграла тэндэр на слупы: кажуць, шмат цэменту трэба, бо вецер дзьме. Я звязаўся з Масквой, падобнымі маскоўскімі прадпрыемствамі: такі ж слуп ля дарогі ў іх у чатыры разы таннейшы. Далей  высветлілася, што і фірмы ў тутэйшым тэндэры былі падстаўнымі…

Ну, запыты ў Дзяржконтроль адправіў, вось ужо праверку праводзяць.

Ёсць механізмы, з якімі можна і варта намагацца мяняць стан рэчаў. А не проста сеў – цяп-ляп, тры разы па тэлефоне пазваніў, і вось артыкул ці рэпартаж. Ёсць апрабаваныя журналісцкія метады. Гэтым метадам і на журфаку вучаць – так званая «старая гвардыя» гатовая дзяліцца сваімі напрацоўкамі ў дадатак да тэорыі. Я гэтымі метадамі не грэбую.

– Ты нажыў непрыемнасці з‑за расследчай журналістыкі? Шмат хто ў нашай прафесіі працуе так, каб над самім ані хмарка не завісла. Адпісаўся – забыўся.

– А з чаго менавіта непрыемнасці?

– З таго, што ў небяспечную тэму ўлез, з таго, што хоць прозвішчы апекуноў наркагандлю не надрукаваў, але яны амаль вылічваюцца…

– Калі казаць пра даследаванні з распаўсюдам наркотыкаў, то праблемы былі. Я нават з’язджаў з Беларусі, бо праблемы былі. Не хачу зараз паглыбляцца ў дэталі, бо гэтыя праблемы зышлі. Мне свой плацдарм у выніку ўдалося адваяваць. І нават потым у маіх руках аказаліся казыры, пры падрыхтоўцы расследаванняў гэтага года яны былі ключавымі.

Ніхто, праўда, не рваўся мне дапамагаць у гэтых расследаваннях – гэта ж не ад БТ з міліцыяй праехацца па прытонах. Тут трэба было ў прытон патрапіць – без праваахоўнікаў, а яшчэ і журналістам!  Вось як? Усё я распавядаю на маіх занятках – як гэта робіцца.

Расследаванні далі пэўны вынік. І па сінтэтычных наркотыках, пра небяспеку якіх зараз з кожнай дзіркі гучыць, рыхтуецца ключавая мера: стварэнне Міжведамаснай антынаркатычнай камісіі. А з брудным насеннем маку — афіцыйна прынятыя жорсткія захады супраць распаўсюднікаў, умацаваны кантроль за абаротам макавага насення. Праблема не вырашаная. Але яна мінімізаваная, зменшаная ў многа разоў. Ёсць зрухі сур’ёзныя.

Ну як пра наркатычную навалу не пісаць? Чаму пра гэта не пісалі? Колькасць залежных толькі ад спажывання макавых «бубак» дасягнула 150 тысяч. Спайсы, «маркі» і да таго падобнае – прыкладна такая ж колькасць залежных спажыўцоў, бо гэтая дрэнь легальна гадоў пяць прадавалася. Як пра гэта можна было не пісаць, тыркаць на мяне пальцам і смяяцца: во майстра пісання пра наркотыкі! Нейкі перыяд адзін я пісаў.

– Нядобразычліўцаў сярод калегаў па журналісцкім цэху займеў за гэты час?

– Я не займеў мегапраблем, якія б мяне падкасілі. Увогуле, я чалавек просты, сёння працую на вельмі простай пасадзе простым карэспандэнтам не самага рэйтынгавага, але ўплывовага СМІ — «Еўрапейскага радыё для Беларусі».

Сярод некаторых журналістаў ёсць, пэўна, размовы за спінай… З гэтых «заспінных» – перасуды пра тое, які прадажны чалавек Валошын, рэдагаваў часопіс «Спецназ»!

«Спецназ»

– У канцы чацвёртага курса нас з Глебам запрасіў да сябе Павел Якубовіч – адмовіцца не выпадала: прафесар журфака…

– А Якубовіч – прафесар на журфаку?

– Так. Мы прыйшлі да Якубовіча ў дзень, калі Усевалада Янчэўскага прызначылі кіраўніком аддзела ідэалогіі ў Адміністрацыі прэзідэнта. І мы – як тут сказаць літаратурнаю моваю – знямелі, бо, пастукаўшы ў дзверы і зайшоўшы да Якубовіча з пакецікам, новапрызначаны кіраўнік аднаго з галоўных аддзелаў прэзідэнцкай адміністрацыі, як мышка, сеў убаку і пару гадзін моўчкі чакаў, пакуль мы скончым гутарку.

– Пакуль Павел Ізотавіч са студэнтамі размаўляе?

– Пакуль са студэнтамі размаўляе. Хто ж насамрэч ёсць Павел Якубовіч, калі галоўны ідэолаг краіны не рызыкуе прэтэндаваць на ягоную ўвагу? З гэтым «Спецназам» была разыграна такая камбінацыя: рабіце, што хочаце, але зрабіце выбітны часопіс!

Часопіс і да таго выходзіў,  да яго былі датычныя у тым ліку не самыя дрэнныя людзі. Але – мрак, а не часопіс. А мы вырашылі: чаму не зрабіць амаль «Плэйбой», але патрыятычны, нацыянальны, каб і спецназ, і вайскоўцы адчулі сябе нармальнымі хлопцамі?

Мы зрабілі нумар. Часткова мы ўвялі ў часопіс беларускую мову, у дызайне намяшалі з «Касмаполітэн», «Плэйбоя» і да таго падобных. Пару матэрыялаў даў Якубовіч – як шампанскае шабляй адкрываць, хай будзе! Фатографы працавалі добрыя, журналісты.

У нас быў офіс у цэнтры Мінска, у будынку, дзе месціцца «Вячэрні Мінск», тэхніка, сяброўкі ўражваліся… Вельмі было на расслабоне вясёла!

Афігенскі атрымаўся часопіс! І нават з назвай «Спецназ» я б яго з задавальненнем рэдагаваў!

Калі з сігнальным нумарам мы прыйшлі да Паўла Ізотавіча, Якубовіч адклаў гэта ў бок, нават не паглядзеў, і сказаў: ну дык што, ідзеце да мяне працаваць у «Советскую Белоруссию»?

У СБ мы ну ніяк не маглі пайсці працаваць. Сказалі: давайце адкладзем гэтую размову, пакінулі падрыхтаваны нумар… Якубовіч больш нас не выклікаў і не шукаў.

Часопіс выйшаў, у ім захавалася палова падрыхтаваных для «сігналу» матэрыялаў, палова была дабаўлена ўсялякай гадасці, нават ганебнай – добра, што пад гэтым нумарам няма нашых прозвішчаў, бо гэта ганьба да такога прычыніцца.

Дзе той цяпер «Спецназ»? Усялякія размовы і нават абвінавачванні ў здрадніцтве хадзілі, калі я пайшоў працаваць у «Звязду». Хацелася мець журналісцкае пасведчанне, працаваць на большую аўдыторыю, нагадваць пра свае  імя.

Мае гады ў «Звяздзе» былі, канешне, цудоўнымі гадамі! Быў такі момант, калі я быў проста шчаслівы напоўніцу з таго, як я правожу дзень, як  жыву. Гэта былі супергады! Асабліва ў тыя часы, калі пайшлі расследаванні.

«Я магу ў момант кардынальна змяніць сваё жыццё»

– Жэня, а твае бацькі табою задаволеныя?

– Як вам сказаць… Відаць, так. Пад мільён алкаголікаў і наркаманаў у краіне, а ў іх сын – журналіст. Бацька мой – украінец этнічны, з Тэрнопальшчыны, служыў у войску, быў прапаршчыкам, фельдшарам. Маці па прафесіі акушэр і доўгі час працавала акушэрам, любіла сваю працу, нават фанатычна да яе ставілася. Але мы з сястрой падрасталі, і маці вымушана была з‑за нізкіх заробкаў шукаць іншыя варыянты. У Польшчу ездзілі, рэчы прывозілі, тут прадавалі. І сёння яе бізнес працягваецца. Маю сястру, яна у нас музыкант, скончыла Акадэмію музыкі.

Дарэчы, мае бацькі прыдумалі спосаб, як мяне прымусіць вучыцца. Школа для мяне была – ну проста пакута! Уставаць раніцай, трываць тое, што табе нецікава… Вучыўся я абы як. Але раптам ў продажу з’явіліся кіндэр-сюрпрызы – шакаладныя яйкі з забаўкаю пад абалонкай. Бацька ўсталяваў таксу: дзесяць «пяцёрак» запар – кіндэр-сюрпрыз. Мяне гэта захапіла! Я, канешне, дзесьці маніпуляваў, часам падціраў дрэнныя адзнакі, але ў выніку стаў выдатнікам, і ў чацвёртым класе паступіў у гімназію №2.

Я падсёк сваю асаблівасць: мне шмат што цяжка даецца, але калі нешта рэальна захапляе – я гатовы і займацца, і паглыбляцца. А так, прызнаюся – тармазнуты ў засваенні новага. Вось зараз Window’s‑8 новы спрабую засвоіць – спрэс лаюся!

– Ты авантурны ў характары?

– У дзяцінстве я быў вельмі закамплексаваны. Усяго баяўся, быў нейкі, як зашуганы.

І ўсё ж я авантурыст. Я магу ў момант кардынальна змяніць сваё жыццё. Я не ведаю, што будзе праз пяць месяцаў ці тры, але з таго адчуваю нейкую свабоду.

Але ў маім авантурызме павінна быць мэта – не затуманеная, а дакладная. І тады я – авантурыст! Калі мэты няма, лухтой я займацца не буду.

– А з краіны з’ехаць можаш? У Варшаве часта бываеш, кажуць, жонку маеш недзе аж за акіянам…

– Мая жонка – супержонка. Чалавек глыбокі, няма слоў. Такіх мала. Яна – кастарыканка. Вельмі рамантычная была гісторыя нашай сустрэчы.

Мы пазнаёміліся ў Кіеве, на Кангрэсе журналістаў-расследавальнікаў, яна туды студэнткай прыехала, а я там быў выступоўца. Ну, выступаў, расказваў, рукамі махаў і прыкмеціў яе ў залі. Падышоў пазнаёміцца, распытаць: як там з расследаваннямі ў Лацінскай Амерыцы?А потым пайшоў прайсціся па Храшчаціку, мне трэба было мікрафон купіць у адмысловай краме. Выходжу з крамы – а тут яна! Я гэта расцаніў, як знак лёсу. І праз тры месяцы быў у Коста-Рыцы. Вось і мяркуйце, авантурыст я ці не.

Жыць там я не змог.

Мая жонка хоча, каб мы з’ехалі жыць за мяжу. Але я спрабую вырашыць так, каб хоць палову свайго часу я мог жыць і працаваць тут. Як тое зрабіць? Агромністыя атрымліваюцца выдаткі – нават авіябілеты за акіян, самі разумееце, чаго каштуюць. Сам з сябе пасміхаюся: відаць, багаты я чалавек, жыву на дзве-тры краіны.

Як жыццё павернецца, я абсалютна не ведаю. Але ведаю адно: з’язджаў я ўжо два разы, але часам ляжыш у тропіках, на беразе акіяна, а ўначы сніцца табе беларуская трава і хочацца беларускага «балота». Мне цяжка без Беларусі. Вось тупа цяжка!

Хачу, каб  была магчымасць для Беларусі рабіць нешта ўважыстае… Пытанняў – безліч! Безліч тэмаў, над якімі варта працаваць. Вось зараз тэма экстрэмізму – шкада, няма грошай на гэта расследаванне. Але гэта павінны рабіць журналісты. Я павінен падрыхтаваць яшчэ як мінімум дзесяць даследчыкаў, бо я ведаю, як гэта рабіць. Журналістыка з таго стане мацнейшай, калі нас, падрыхтаваных, будзе болей. БАЖ запрашае мяне, як трэнера, да адукацыйных семінараў, і пасля некаторых трэнінгаў ужо ёсць вынікі.

Жанр вельмі складаны. Следчых журналістаў можна пералічыць на пальцах. Увогуле мала глыбокай у нас журналістыкі сёння – так, па вярхах, далей за нос не глядзіцца вельмі часта. На семінарах-трэнінгах я пабачыў некаторых, хто мог бы пацягнуць такую працу, хто мае да гэтага талент.

– І ты працягваеш з імі кантактаваць ці «адпрацаваў-забыўся»?

– Канешне, кантактую.Прынамсі, як мінімум, даю парады праз інтэрнэт, як што зрабіць. За семінар ты ж не навучыш следчай журналістыцы. Трэба іншым разам і ў «поле» за руку павесці. Я хачу гэтым займацца і займаюся – пакуль не ў той ступені, якая трэба, не ўсё атрымліваецца, на жаль. Яшчэ адна важная рэч, якую я высветліў для сябе і якой проста неабходна падзяліцца з калегамі.

Як трымаць сябе ў форме, як пазбегнуць дэпрэсіі? Вельмі важна журналісту сябе паважаць. Не дазваляць, каб у цябе «сядзелі на галаве», ездзілі на табе, як на ішаку. Журналісту пажадана і выгадна займацца спортам – мы з калегамі-даследчыкамі адназначна прыйшлі да такой высновы.

Перазагружацца варта праз спорт. Гэта захавае маладосць. Топавыя, сусветнавядомыя журналісты-даследчыкі ўсе, як адзін, займаюцца спортам. Той баксёр, той трыатланіст, гэты марафоны бегае.

– А ты?

– Я хадзіў на тайскі бокс, у нас у Беларусі гэта папулярна, і трэнеры добрыя. І сёння працягваю. Праўда, у парах ўжо рэдка стаю. Кросы, фітнэс – усё будзе дарэчы. Гэта не дазволіць співацца, шукаць «расслабону» ва ўсялякай дрэні. Вельмі важна ўмець пераключацца. Калі ты працуеш-працуеш, а ўвечары ідзеш на піва – кароткім будзе твой творчы век.

– А гітара, якую часта бачаць у тваіх руках?

– Так, граю, ёсць гурт «Хэндмэйд» – «зроблена рукамі», мы нават на тэлебачанні мільгаем раз-пораз, зараз ў Мірскі замак на жывы канцэрт запрашаюць. Я магу сыграць у любым стане і ў любым месцы, калі ёсць інструмент. Музыка вельмі дапамагае мне пераключацца, і вельмі важна, што гэта разумеюць у маёй рэдакцыі, адпускаюць мяне на канцэрты ды ўсялякія наўпрост не звязаныя з журналісцкім абавязкам турнэ.