Як пісалі пра выбары “Рэспубліка” і “Народная воля” ў 2010 і 2015 гадах?

Дзеля атрымання больш выразнага ўяўлення пра інфармацыйную насычанасць СМІ выбарчай тэматыкай было вырашана звязаць даследаванне з выбарчым календаром.

Згодна з Выбарчым Кодэксам РБ, актыўная фаза выбараў – вылучэнне кандыдатаў і пачатак збору подпісаў – пачынаецца за 80 дзён і заканчваецца за 50 дзён да выбараў (арт. 60 Выбарчага Кодэкса РБ). Гэтаму этапу папярэднічае фармаванне выбарчых камісій і падача дакументаў для рэгістрацыі ініцыятыўных груп. Такім чынам, калі грамадства ўжо пачула пра “выбарчыя камісіі” і пачатак “прэзідэнцкай гонкі”, наступае этап збору подпісаў, а СМІ ўключаюцца ў выбарчую дыскусію, а затым і ў актыўную інфармацыйную фазу выбарчай кампаніі.

Трэба адзначыць, што згодна з заканадаўствам РБ, агітацыя ў перыяд збору подпісаў за канкрэтных кандыдатаў (асобаў, за якіх збіраюцца подпісы) забароненая. Тым не менш, выданні – як дзяржаўныя, так і незалежныя – могуць размяшчаць матэрыялы на выбарчую тэматыку, запрашаць экспертаў і чыноўнікаў, адказных за арганізацыю выбарчага працэсу.

Выбары – гэта не толькі момант галасавання і падрыхтоўка да яго. У ідэале, выбарчая кампанія павінная ажывіць грамадства, уключыць у палітычны працэс звычайна неактыўныя групы, зрабіць іх актыўнымі дзеючымі асобамі палітычнага жыцця, спрычыненымі да прыняцця сур’ёзных палітычных рашэнняў. Гэта выбух ідэйных і стратэгічных думак, час, калі ёсць рэальная нагода задумацца пра бліжэйшыя 5–6 гадоў. Ці ёсць так зараз? Ці было так у 2010‑м?

Друкаваныя выданні, закліканыя хутка рэагаваць на падзеі і пакідаць штодзённы інфармацыйны “зрэз” жыцця, могуць даць адказ на гэтае пытанне.

Мэта даследавання – вызначыць інтэнсіўнасць асвятлення кампаній па выбарах прэзідэнта ў 2010 і 2015 гадах дзяржаўным і незалежным друкаванымі выданнямі.

Прадмет аналізу – нумары газет, якія выйшлі ў адзін і той жа перыяд выбарчых кампаній – час вылучэння кандыдатаў і першы тыдзень збору подпісаў.

Метад – вылучэнне і падлік надрукаваных матэрыялаў на выбарчую тэматыку і параўнанне дадзеных.

Параметры аналізу:

У 2010 годзе выбары адбыліся 19 снежня. Адпаведна, вылучэнне кандыдатаў і пачатак збору подпісаў прыпалі на 30 верасня. Для аналізу выбраны першы тыдзень гэтага этапу выбарчай кампаніі, – прааналізаваныя ўсе нумары “Народнай волі”, якія выйшлі з 28 верасня па 7 кастрычніка, і ўсе нумары “Рэспублікі”, якія выйшлі з 30 верасня па 7 кастрычніка.

Прэзідэнцкая выбарчая кампанія 2015 года афіцыйна стартавала 30 чэрвеня, калі на паседжанні Палаты прадстаўнікоў Нацыянальнага сходу Рэспублікі Беларусь  была вызначаная дата выбараў — 11 кастрычніка. Вылучэнне кандыдатаў і пачатак збору подпісаў пачаліся 23 ліпеня. Першы тыдзень актыўнага этапу выбарчай кампаніі 2015 гг. – з 23 па 30 ліпеня – і быў выбраны ў якасці часовых рамак для даследавання. Прааналізаваныя ўсе нумары выбраных выданняў, якія выйшлі ў гэты перыяд.

Дзяржаўнае выданне “Рэспубліка” (выдавец – “Учреждение Администрации Президента Республики Беларусь «Редакция газеты «Советская Белоруссия») выходзіць 5 разоў на тыдзень на рускай і беларускай мовах, аб’ем газеты – 8 друкаваных аркушоў. З 2010 года выданне перажыло пэўную трансфармацыю, у выніку якой згубіла рэдакцыйную самастойнасць. Напрыканцы 2013 г. “Рэспубліка”, разам з выданнямі “Народная Газета”, “Знамя Юности” і “Белорусская нива” ўвайшлі ў холдынг дзяржаўнай друкаванай прэсы, створаны на базе газеты “Советская Белоруссия”. Ці паўплывала гэта на інтэнсіўнасць асвятлення кампаніі па выбарах прэзідэнта?

“Народная Воля” (выдавец – Унітарнае прадпрыемства “Народная Воля”) зараз выходзіць тры разы на тыдзень у фармаце ў А2, памерам 4 друкаваныя аркушы, накладам каля 26 тыс. асобнікаў. У 2010 годзе выходзілі падвойныя нумары газеты. Аб’ём падвойнага нумару – 4 друкаваных аркушы, наклад – каля 20 тыс. асобнікаў. Перыядычнасць – 3 нумары ў тыдзень, мовы – руская і беларуская. Такім чынам, асноўныя параметры выдання засталіся нязменнымі, гэтак жа як стылістыка і форма падачы матэрыялаў.

Дзеля дасягнення мэты даследавання мы прааналізавалі выпускі “Рэспублікі” і “Народнай волі”, якія выйшлі ў першы тыдзень актыўнай фазы выбарчай кампаніі – ад дня вылучэння кандыдатаў плюс першыя 7–10 дзён збору подпісаў.

У табліцы ніжэй змешчаныя загалоўкі матэрыялаў на тэмы, звязаныя з кампаніяй па выбарах прэзідэнта і надрукаваныя ў нумарах “Народнай волі” ў даследаваны перыяд у 2010 і 2015 гадах:

У табліцы ніжэй змешчаныя загалоўкі матэрыялаў на тэмы, звязаныя з кампаніяй па выбарах прэзідэнт, знойдзеныя ў нумарах “Рэспублікі” у вызначаны перыяд.

Трэба адзначыць, што ў табліцу не ўвайшлі інфармацыйныя паведамленні, якія тычацца дзеючага прэзідэнта, інфармацыя пра загады, пастановы, візіты і іншыя афіцыйныя паведамленні. Хоць, канешне, такая інфармацыя ў кантэксце выбарчай кампаніі можа быць разгледжаная і як перадвыбарчая, і нават агітацыйная. Аднак, паколькі газета дзяржаўная, змяшчаць інфармацыю пра першых асобаў – яе сутнасць. Акрамя таго, на дазеным этапе выбарчай кампаніі агітацыя забароненая заканадаўствам. Таму будзем лічыць, што афіцыйная інфармацыя ў “Рэспубліцы” не з’яўляецца перадвыбарчай ці агітацыйнай і таму не пазначаная ў табліцы і не ўлічаная ў колькасных замерах.

Апісанне атрыманых дадзеных

Сабраныя дадзеныя выявілі, што незалежная газета “Народная Воля” ў 2010 годзе, у першы тыдзень збору подпісаў, размясціла матэрыялаў амаль удвая больш, чым у 2015 г. Візуальны аналіз нумароў газеты паказаў, што ў 2010 годзе 90% матэрыялаў 1 і 2 паласы “Народнай Волі” №№152–153 (3282–3283) за 28–30 верасня былі прысвечаныя выбарчай тэматыцы. У гэты ж перыяд выбарчай кампаніі 2015 г. рэдакцыя надала тэме выбараў вельмі сціплую ўвагу: матэрыялы пра выбары мелі характар інфармацыйных паведамленняў (пра гэта сведчаць назвы артыкулаў), газета надрукавала менш аналітыкі, навінаў з рэгіёнаў, амаль не прадстаўленыя асобы і меркаванні.

Насычэнне выбарчай тэматыкай дзяржаўнага выдання “Рэспубліка” ў 2010 і 2015 гг. амаль не  адрозніваецца. Характар асвятлення выбараў выданнем застаўся нязменным. У асноўным гэта афіцыйная інфармацыя, паведамленні БелТА. Аднак звяртае на сябе ўвагу тое, што ў 2015 г. інфармацыйных адзінак на тэму выбараў у “Рэспубліцы” стала крыху больш. Газета друкуе інфармацыю пра выбары штонумар, у той час як у 2010 у двух выпусках “Рэспублікі” (№ 189 (5101), 5 кастрычніка 2010 і № 190 (5102), 6 кастрычніка, 2010) тэматычных тэкстаў увогуле не выяўлена.

У 2015 годзе рэдакцыя “Рэспублікі” стварыла спецыяльную рубрыку для асвятлення прэзідэнцкай выбарчай кампаніі “Пульс выборов”. З аднаго боку можна сказаць, што дзяржаўнае выданне стала больш пісаць пра важную палітычную кампанію, а гэта значыць што газета імкнецца прадставіць сваім чытачам больш поўную і аб’ектыўную інфармацыю. Аднак назвы артыкулаў у рубрыцы “Пульс выбараў” (Отдай голос правильно, “Р” № 135 (6285), чацвер 23 ліпеня, “Наблюдателям созданы все условия”, “Р” №138 (6288), аўторак 28 ліпеня, “Все прозрачно и демократично”, “Р” №140 (6290), чацвер 30 ліпеня ) штурхаюць да іншых высноваў.

Высновы

Прапагандысцкі аспект у інфармацыйным асвятленні выбарчай кампаніі “Рэспублікай” у параўнанні ў 2015 годам узмацніўся. Загалоўкамі-сцверджаннямі пра тое, што “ўсё добра і дэмакратычна” рэдакцыя не пакідае сваім чытачам поля для фармавання ўласнага меркавання пра выбарчы працэс. “Рэспубліка” “транслюе ўстаноўку”, і гэта значыць, што дзяржаўная прэса як была, такі і застаецца магутным інструментам маніпуляцыі грамадскай свядомасцю дзеля дасягнення палітычных мэтаў. Верагодна, што ўваходжанне выдання ў холдынг дзяржаўнай друкаванай прэсы ўзмацніла адзначаную ролю “Рэспублікі”.  

“Народная Воля” ў 2010 годзе пры асвятленні дадзенага этапа выбарчай кампаніі друкавала шмат лістоў і водгукаў чытачоў на артыкулы па тэме выбараў. Матэрыялы ў 2010 годзе былі жанрава і тэматычна разнапланавыя – ад рэпартажаў (напрыкл. «Камароўка» гудзіць … Спецыяльны рэпартаж «Народнай Волі» на тэму выбараў у №№154–155, (3284–3285) за 1–4 кастрычніка, 2010), да інтэрв’ю з патэнцыйнымі кандыдатамі (напр. “Если оба уйдут …” Пишет Андрей Санников, “Народная Воля” №№154–155, (3284–3285),1–4 кастрычніка, 2010) аўтарскіх калонак і асвятлення выбарчага працэсу з пункту погляду міжнароднай палітыкі (“Для ЕС важна, каб прэзідэнцкія выбары ў Беларусі былі сумленнымі і справядлівымі, “Народная Воля” №№154–155, (3284–3285),1–4 кастрычніка, 2010).

У 2015 годзе тэматычных матэрыялаў у газеце значна менш, артыкулы з ацэнкай выбараў у кантэксце міжнародных стасункаў увогуле не выяўленыя. І самі загалоўкі як бы перадаюць настрой, з якім рэдакцыя ставіцца да выбарчага працэсу.

Назвы «Як заўсёды», «Разъединены и не опасны» («НВ» №56 (4001), 21 ліпеня), «А што сказаць?», «… І не рваліся», «Спазніўся …» (НВ № 57 (4002), 24 ліпеня), «Забаранілі», «Чаму я не пайду на выбары?» (НВ, № 58 (4003), 28 ліпеня) перадаюць апатычны настрой, адсутнасць журналісцакй цікавасці да тэмы, выдаюць адсутнасць унутраных чаканняў на пазітыўныя змены. Пра гэта ўскосна сведчыць і спецыфічны сінтаксіс загалоўкаў – шматкроп’і, якія рэдакцыя даволі часта ўжывае. Гэты сінтаксічны знак падае чытачу сігнал да роздуму, а не да дзеяння, намякае на неадназначнасць, адсутнасць ясных высноваў, пакідае ўражанне цьмянасці і эмацыйнасці. Можна сказаць, што рэдакцыя злоўжывае гэтым стылістычным прыёмам.

Калі параўноўваць выданні паміж сабой, трэба ўлічыць іх розную стылістыку. Стыль газеты – пастаянная адзінка, таму параўнанне ўнутры аднаго выдання будзе больш карэктным. Аднак выяўленыя дадзеныя так моцна разыходзяцца, што нават з улікам стылістычнай розніцы і розных формаў падачы матэрыялаў галоўнай высновы гэта не змяняе.

Відавочны факт: больш інфармацыі пра выбары, як у 2010, так і ў 2015, годзе змясціла незалежная газета (пры тым, што “Рэспубліка” за згаданы перыяд выдала больш нумароў, чым “Народная Воля”, таму даследаваная плошча дзяржаўнага выдання большая). У 2010 г. у “Народнай волі” тэкстаў пра выбары было ў 10 разоў больш, чым у “Рэспубліцы”. У 2015 разыходжанні ў аб’ёме інфармацыі пра выбары, які газеты змяшчаюць на сваіх старонках, скараціўся: “Народная Воля” змясціла тэматычных артыкулаў усяго ўдвая больш за “Рэспубліку”. Гэта гаворыць пра значнае зніжэнне цікавасці незалежнага СМІ да тэмы выбараў. Пра што гэта сведчыць і якія наступствы можа мець?