• Актуальнае
  • Медыяправа
  • Карыснае
  • Кірункі і кампаніі
  • Агляды і маніторынгі
  • Рэкамендацыі па бяспецы калег

    Электронны бюлетэнь «СМІ ў Беларусі» №2 (69)

    Травень–ліпень 2022 года. Спампаваць PDF

    Працягваўся пераслед журналістаў, уключна з прыцягненнем да крымінальнай і адміністрацыйнай адказнасці, абмежаванне доступу да кантэнту незалежных СМІ, затрыманні і вобшукі.

    У апублікаваным да Сусветнага дня свабоды прэсы «Індэксе свабоды прэсы 2022» Беларусь заняла 153‑е месца з 180[1]. Гэта найгоршы паказчык сярод дзяржаваў, якія знаходзяцца ў Еўропе.

    3 траўня ў Монтавідэа адбылася цырымонія ўзнагароджання Беларускай асацыяцыі журналістаў Сусветнай прэміяй ЮНЭСКА/Гільерма Кана за ўнёсак у свабоду прэсы. Узнагароду атрымаў старшыня БАЖ Андрэй Бастунец, які ў сваёй прамове адзначыў:

    «Гэтую прэмію БАЖ расцэньвае як падтрымку ўсёй незалежнай журналісцкай супольнасці Беларусі. І спадзяецца, што яна зможа прыцягнуць увагу да далейшага пагаршэння становішча са свабодай СМІ ў краіне, паўплывае на змену гэтага становішча да лепшага, на лёс тых журналістаў, якія цяпер у Беларусі знаходзяцца за кратамі»[2].

    Апроч прэміі ЮНЭСКА, БАЖ у той самы дзень былі ўручаныя Ганаровае званне за свабоду выказвання ў Дзень разнастайнасці (Dif­fer­ence Day Hon­orary Title for Free­dom of Expres­sion), якое прысуджаецца двума ўніверсітэтамі Бруселя (ULB і VUB), а таксама прэмія «Свабода прэсы 2022» шведскай секцыі арганізацыі «Рэпарцёры без межаў» (RSF)[3].

    Крымінальны пераслед журналістаў

    На канец ліпеня 2022 года 29 беларускіх журналістаў знаходзіліся ў зняволенні. Восем з іх адбывалі пакаранне па судовых прысудах па крымінальных справах, астатнія – у сувязі з крымінальным пераследам.

    6 чэрвеня Мінскі абласны суд пачаў на закрытым паседжанні разглядаць «справу БелаПАН», па якой абвінавачанымі праходзяць Дзмітрый Наважылаў, Ірына Леўшына, Андрэй Аляксандраў і Ірына Злобіна. Аднак 29 чэрвеня ён быў прыпынены мінімум на два месяцы[4].

    8 чэрвеня журналіст «Радыё Свабода» Андрэй Кузнечык быў прысуджаны па частцы 1 артыкула 361–1 Крымінальнага кодэкса (стварэнне экстрэмісцкага фарміравання або ўдзел у ім) да 6 год пазбаўлення волі ў калоніі строгага рэжыму. Суд праходзіў у закрытым рэжыме, таму канкрэтныя абставіны справы невядомыя[5].

    Сталася вядомым, што рэдактару «Штодзённіка» Сяргею Сацуку, затрыманаму 8 снежня 2021 года, у якога сканчаўся максімальна магчымы тэрмін утрымання пад вартай, прад’явілі абвінавачанне яшчэ паводле двух артыкулаў Крымінальнага кодэкса ў дадатак да абвінавачання ў атрыманні хабару: артыкул 130 (распальванне расавай, нацыянальнай, рэлігійнай або іншай сацыяльнай варажнечы ці разладу) і артыкул 426 (перавышэнне ўлады або службовых паўнамоцтваў). Якія менавіта дзеянні звязваюцца з новымі абвінавачаннямі, невядома[6].

    15 чэрвеня быў абвешчаны прысуд галоўнаму рэдактару газеты «Новы Час» Аксане Колб. Яна атрымала 2,5 года абмежавання волі з накіраваннем у выпраўленчую ўстанову адкрытага тыпу праз вынесенае абвінавачанне паводле часткі 1 артыкула 342 Крымінальнага кодэкса (арганізацыя і падрыхтоўка дзеянняў, якія груба парушаюць грамадскі парадак, або актыўны ўдзел у іх). Пазней яна пакінула Беларусь[7].

    23 чэрвеня ў Гомельскім абласным судзе пачаўся працэс над намеснікам старшыні БАЖ, журналісткай польскага тэлебачання (TVP) Ірынай Слаўнікавай, які з перапынкам працягваўся да 3 жніўня. Яе прысудзілі да пяці год пазбаўлення волі паводле двух крымінальных артыкулаў: 342 (арганізацыя групавых дзеянняў, якія груба парушаюць грамадскі парадак, або актыўны ўдзел у іх) і 361 (стварэнне экстрэмісцкага фарміравання або кіраванне такім фарміраваннем або структурным падраздзяленнем у яго складзе)[8].

    7 ліпеня ў суд была накіраваная крымінальная справа былой журналісткі дзяржаўнага тэлебачання Ксеніі Луцкінай, якая знаходзіцца пад вартай са снежня 2020 года. Яна абвінавачваецца ў змове з мэтай захопу дзяржаўнай улады неканстытуцыйным шляхам (артыкул 357 Крымінальнага кодэкса), бо, маўляў, «ачоліла групу інфармацыйнага забеспячэння і процідзеяння дзяржаўным СМІ» ў Каардынацыйнай радзе беларускай апазіцыі, а таксама спрабавала стварыць грамадскае беларускае інтэрактыўнае тэлебачанне для «хавання і скажэння рэальных фактаў, эскалацыі пратэставай актыўнасці, стымулявання расколу ў беларускім грамадстве, фарміравання ў людзей адмоўнага меркавання пра дзейнасць дзяржорганаў». Луцкінай пагражае пакаранне ад васьмі да дванаццаці год пазбаўлення волі[9].

    13 ліпеня ў Гомельскім абласным судзе ў закрытым рэжыме быў абвешчаны другі прысуд журналістцы Кацярыне Андрэевай. Яе прызналі вінаватай у «здрадзе дзяржаве» (частка 1 артыкула 356 Крымінальнага кодэкса) і прызначылі пакаранне ў выглядзе васьмі год пазбаўлення волі. Раней, у лютым 2021 года, яна была прысуджаная да двух год калоніі; за пяць месяцаў да выхаду з калоніі ёй прад’явілі новае абвінавачанне[10].

    У траўні–ліпені 2022 года быў распачаты шэраг новых крымінальных спраў супраць журналістаў

    5 траўня быў затрыманы карэспандэнт баранавіцкага выдання «Intex-press» Юрый Ганцарэвіч. Затым супраць яго ўзбудзілі крымінальную справу паводле артыкула аб садзейнічанні экстрэмісцкай дзейнасці (артыкул 361–4) у сувязі з перасылкай фота расійскай вайсковай тэхнікі выданням «Зеркало» і «Радыё Свабода». 14 ліпеня ён быў прысуджаны да 2 год і 6 месяцаў пазбаўлення волі[11].

    Раніцай 18 траўня супрацоўнікі КДБ затрымалі дырэктара газеты «Беларусы і рынак» Канстанціна Залатых. Яму было прад’яўленае абвінавачанне паводле часткі 2 артыкула 130 Крымінальнага кодэкса Беларусі (распальванне варажнечы або разладу, спалучаныя з гвалтам або здзейсненыя пасадовай асобай), які прадугледжвае пакаранне ад 3 да 10 год пазбаўлення волі. У цяперашні час Канстанцін Залатых знаходзіцца пад вартай[12].

    26 траўня адбыўся вобшук у доме журналіста Алеся Любенчука ў вёсцы Крывічы Іўеўскага раёна, пасля якога ён быў затрыманы ў межах крымінальнай справы і дастаўлены ў ізалятар часовага ўтрымання ў Мінску.

    Вядома, што журналісту прад’яўленыя абвінавачанні, але крымінальны артыкул, які інкрымінуецца Любенчуку, дакладна невядомы (адвакат знаходзіцца пад падпіскай аб неразгалошванні). Раней Любянчук супрацоўнічаў з тэлеканалам «Белсат»[13].

    17 чэрвеня ў адносінах галоўнага рэдактара сайта ABW.by Юрыя Гладчука і рэдактара спецпраектаў Юліі Мудрэўскай былі ўзбуджаныя крымінальныя справы паводле артыкула 342 Крымінальнага кодэкса (арганізацыя і падрыхтоўка дзеянняў, якія груба парушаюць грамадскі парадак, або актыўны ўдзел у іх). Яны абое знаходзяцца пад вартай[14].

    Дырэктар «Дзеў Бай Медыя» Віталь Андрас і яго жонка Алена Андрас, якая працавала бухгалтарам прадпрыемства, былі затрыманыя 23 чэрвеня. Праўладныя Telegram-каналы паведамілі, што супраць Віталя ўзбуджана крымінальная справа за тое, што ён нібыта «падбухторваў людзей на дзяржпераварот» і рэпосціў NEXTA. Пасля вобшуку і затрымання Віталь і Алена былі вызваленыя[15].

    Галоўнае ўпраўленне па расследаванні злачынстваў у сферы арганізаванай злачыннасці і карупцыі (ГУБАЗіК) узбудзіла, у дадатак да абвінавачання па дзесяці артыкулах, новую крымінальную справу па артыкуле 290–5 Крымінальнага кодэкса (арганізацыя дзейнасці тэрарыстычнай арганізацыі і ўдзел у дзейнасці такой арганізацыі) у адносінах Сцяпана Пуцілы і іншых асобаў за арганізацыю і кіраванне дзейнасцю Telegram-канала Nex­ta, які быў прызнаны тэрарыстычнай арганізацыяй рашэннем Вярхоўнага суда. Санкцыя паводле гэтага артыкула прадугледжвае пазбаўленне волі на тэрмін да 15 год[16].

    Перашкода дзейнасці журналістаў і медыяў

    На працягу траўня–ліпеня 2022 года БАЖ было зафіксавана 15 затрыманняў медыяработнікаў і 15 вобшукаў. Пяць журналістаў былі прысуджаныя да адміністрацыйнага арышту на тэрмін ад 10 да 15 содняў.

    Так, у Гомелі 27 чэрвеня быў затрыманы і прыцягнуты да адміністрацыйнай адказнасці фатограф-фрылансер Сяргей Лысенка, які знаходзіўся ў парку, дзе адбывалася свята для ўкраінскіх дзяцей[17].

    У ліпені быў заблакаваны доступ з Беларусі да сайта беларускага незалежнага часопіса «ARCHE»[18].

    15 траўня сайт The Vil­lage Беларусь быў унесены ў рэестр забароненых у Расіі ды заблакаваны для расійскіх карыстальнікаў. Яго рэдакцыя атрымала ліст ад Раскамнагляду з патрабаваннем выдаліць тэкст «Што не так з афіцыйнай расійскай версіяй абстрэлу вакзала ў Краматорску, дзе загінулі 50 чалавек», але адмовілася гэта зрабіць[19].

    Таксама ў Расіі была выдадзеная судовая пастанова аб забароне распаўсюду інфармацыі пра страты расійскай арміі падчас вайны ва Украіне, размешчанай на сайце газеты «Беларусы і рынак». Пад забарону патрапіў ужо выдалены на той момант матэрыял[20].

    Застасаванне антыэкстрэмісцкага заканадаўства

    Кантэнт незалежных СМІ прызнаваўся экстрэмісцкімі матэрыяламі. Асабліва часта гэта адбывалася у дачыненні да іх старонак у сацсетках (у тым ліку тых выданняў, чые сайты былі заблакаваныя раней). Гэта закранула сайт і сацыяльныя сеткі выданняў «Медыязона. Беларусь», «‎Медыя-Палессе», «‎Мост», Telegram-канал «Брэсцкай газеты», «‎Hrodna.Life», а таксама канал самвыдату «ByProsvet». Таксама «экстрэмісцкім» быў прызнаныTelegram-канал «HARBACEVIČ» журналіста «Нашай Нівы» Арцёма Гарбацэвіча і папулярны YouTube-канал «Жыццё-маліна», дзе публікуюцца інтэрв’ю з прадстаўнікамі грамадзянскай супольнасці.

    Два незалежныя медыя – KYKY.ORG і «Еўрарадыё» – паводле рашэння МУС былі ўключаныя ў Пералік арганізацыяў, фарміраванняў, індывідуальных прадпрымальнікаў і грамадзянаў, датычных да экстрэмісцкай дзейнасці, як «экстрэмісцкія фарміраванні». Таксама туды патрапіла нефармальнае друкаванае выданне «Честная газета» (а таксама звязаныя з ім сацсеткі і Telegram-бот), асобнікі якого былі сканфіскаваныя ў распаўсюдніка Алега Гаўрылава напрыканцы 2021 года.

    Па выніках экспертызы тэкстаў газеты яму было прад’яўленае абвінавачанне паводле чатырох артыкулаў Крымінальнага кодэкса: 361 (заклікі да дзеянняў, скіраваных на прычыненне шкоды нацыянальнай бяспецы Рэспублікі Беларусь), 341 (апаганьванне пабудоў і псаванне маёмасці), 130 (распальванне варажнечы або разладу) і 367 (паклёп у дачыненні да прэзідэнта Рэспублікі Беларусь).

    Блогер і супрацоўнік «Радыё Свабода» Ігар Лосік, прысуджаны да 15 год пазбаўлення волі ў калоніі ўзмоцненага рэжыму, быў уключаны КДБ у Пералік арганізацыяў і фізічных асобаў, датычных да тэрарыстычнай дзейнасці.

    14 чэрвеня Вярхоўны суд прызнаў таварыства з абмежаванай адказнасцю «ТУТ БАЙ МЕДЫЯ» «экстрэмісцкай арганізацыяй».

    У сувязі з гэтым экс-міністр інфармацыі Ігар Луцкі заявіў:

    «Было наўпроставае пасягальніцтва на суверэнітэт і незалежнасць нашай краіны, фінансаванне гэтых СМІ, недзяржаўных, ажыццяўлялася звонку і каардынавалася таксама звонку. Яскравы прыклад гэтаму – цяперашняе рашэнне па TUT.BY. Яго прызналі экстрэмісцкім!»[21]

    Падзеі ў дзяржаўным медыясектары

    У чэрвені кампанія Globeсast прыняла рашэнне пра адключэнне тэлеканалу «Беларусь-24» ад спадарожнікавага вяшчання на шэраг краінаў еўрапейскага і ціхаакіянскага рэгіёну. Гэта выклікала абурэнне Міністэрства інфармацыі Беларусі[22].

    Гэткую ж рэакцыю выклікала рашэннеTelegram цалкам выдаліць адыёзныя праўладныя каналы «Желтые сливы» і «Ваши сливы», якія друкавалі «пакаяльныя» відэа затрыманых і абразы на адрас апанентаў улады[23].

    Звяз еўрапейскіх і футбольных асацыяцыяў (УЕФА) выключыў Белтэлерадыёкампанію са спісу афіцыйных вяшчальнікаў Лігі Нацыяў. У выніку гэтага матчы футбольнай зборнай краіны больш нельга паглядзець па тэлебачанні ў Беларусі (раней іх паказваў тэлеканал «Беларусь 5»)[24].

    PDF-версія даклада

     
    Самыя важныя навіны і матэрыялы ў нашым Тэлеграм-канале — падпісвайцеся!
    @bajmedia
    Найбольш чытанае
    Акцэнты

    Рэпрэсіі супраць журналістаў і медыя ў 2024 годзе, спіс зняволеных

    У табліцы сабраныя ўсе вядомыя нам выпадкі, у якіх Беларуская асацыяцыя журналістаў бачыць парушэнне правоў журналістаў у сувязі з іх прафесійнай дзейнасцю. Можаце дапоўніць? Напішыце нам на office@baj.media! На дадзены момант ў няволі застаюцца прадстаўнікі медыя: Кацярына Андрэева, Ігар Лосік, Андрэй Аляксандраў, Дзяніс Івашын, Анджэй Пачобут, Марына Золатава, Людміла Чэкіна, Валерыя Касцюгова, Дзмітрый Наважылаў, Ірына Слаўнікава, Андрэй Кузнечык, Сяргей Сацук, Канстанцін Залатых, Алесь (Аляксандр) Любянчук, Павел Мажэйка, Яўген Меркіс, Дзмітрый Семчанка, Андрэй Фамін, рэдактар самвыдатаўскіх газет «Веснік» Ларыса Шчыракова, Павел Падабед, Вячаслаў Лазараў, Аляксандр Манцэвіч, Ігар Карней, Аляксандр Зянкоў, Алесь Сабалеўскі, Яўген Глушкоў, Аляксандр Ігнацюк, Алесь Марчанка, Антон Казельскі, Алена Цімашчук, Яўген Нікалаевіч, Данііл Палянскі, Ігар Ільяш, Вольга Радзівонава Сяргей Чабоцька Андрэй Толчын Рэдацыя "Інтэкс-прэс"
    05.12.2024

    ЛІЧБЫ ГОДА. Пераслед журналістаў і медыя ў 2023 годзе

    22.01.2024
    Акцэнты

    Вынікі даследавання БАЖ «Стан і патрэбы прадстаўнікоў і прадстаўніц беларускага медыясектара»

    Даследаванне паказала, што разам з праблемай палітычнага ціску праз прафесійную дзейнасць на медыйшчыкаў уплываюць і іншыя фактары, напрыклад, адсутнасць адэкватнага доступу да медыцыны ці ўласна праблемы з пошукам дастатковай колькасці працы.
    05.12.2024
    Кожны чацвер мы дасылаем на электронную пошту магчымасці (гранты, вакансіі, конкурсы, стыпендыі), анонсы мерапрыемстваў (лекцыі, дыскусіі, прэзентацыі), а таксама самыя важныя навіны і тэндэнцыі ў свеце медыя.
    Падпісваючыся на рассылку, вы згаджаецеся з Палітыкай канфідэнцыйнасці